số đặc biệt Tết Rồng Vàng 2012


photo: Lệ-Liễu

lê thị huệ

là chữ của tôi

cầm chữ đến giữa đời

tản mạn

"If the word integration means anything,
this is what it means: that we,
with love, shall force our brothers
to see themselves as they are, to cease
fleeing from reality and begin to change it."
James Baldwin

Tháng mười . Một khỏang trời vàng lơ lượn qua hiên nhà tôi. Nắng nhẹ phơn phớt lá ngả màu nâu. Những chú sóc trong vườn tôi lượn nhót trên thành gỗ rào, leo lên cây fig, lụm những quả fig chín mới nhất, ngoạm xanh mỏ như những cầu thủ ôm banh chiến thắng. Hai con chim đuôi hạc xanh ghé lại tìm hạt thu tâm của hoa Cali bướm gió thổi rụng tràn vườn. Tôi ngồi đong đưa với cái laptop, ly cà phê Peets thơm say. Nghĩ về điều đang đi qua với cảnh vật khu đồi  thanh bình nằm cong lưng trên những mái nhà xanh nâu ngòai cửa sổ...

Tôi gõ chúng chữ lên bàn phím ….

Tôi lớn lên với những câu ca dao từ mẹ người Hà Tịnh ủ vào đầu tôi mỗi sáng và mỗi tối. Bằng những câu Hát Dặm, những câu thơ chữ Nôm cha tôi sáng tác và đọc cho nghe trong những đêm đông lạnh lẽo tôi rúc vào cái áo dạ ấm áp của ông và lâng lâng đi vào giấc ngủ khi nghe giọng Hà Tịnh ngâm nga …

Gia đình tôi gốc Hà Tịnh, Bắc Trung Việt. Cha mẹ tôi trốn Communists di cư vào Nam năm 1954. Những năm tiểu  học tôi học tại trường tiểu học Nguyễn Công Trứ, tên một ông quan-thơ nổi tiếng cũng gốc Hà Tịnh với tôi, ở Khu Sáu thuộc thành phố Qui Nhơn. Tôi học với các cô thầy người Huế, Bắc, và Bình Định trong một ngôi trường nhiều thành phần học trò Bắc, Huế, Bình Định, và dăm bảy học trò gốc Hà Tịnh, Quảng Bình từ một xóm di cư ở Hòa Ninh Khu Hai của chúng tôi. Ngôi trường tiểu học bé nhỏ nằm ven thị xã Biển Nhớ bài hát, nơi tôi gặp nhạc sĩ Trịnh Công Sơn trong những giờ ông cùng các bạn trường Sư Phạm Qui Nhơn gần đó, đến dạy thực tập. Suốt những năm tiểu học, tôi nhớ là tôi phải phấn đấu với chiến dịch tẩy chay dân Bắc Kỳ của các bạn Trung Kỳ.  Các bạn nhỏ bắn ná giây thun vào người tôi, Kẻ  Bắc Kỳ Xa Lạ, và tri hô lên:  “Bắc Kỳ Còi ăn mắm mòi ỉa không ra” . Tôi thầm phản đối: tôi đâu phải người Bắc Kỳ. Khi có bạn Bình Định nào đến nhà tôi chơi, bạn ấy thường nói: Ủa sao mày nói cái thứ tiếng gì với ba má mày mà tao hỏng hỉu”. Trong lớp có một môn mà tôi rất hãnh diện là mình giỏi hơn các bạn Bình Định, là môn Chính Tả. Tôi luôn luôn viết đúng chính tả nhất lớp. Cuối bài chính tả cô giáo cho “tóm tắt đại ý” và đặt thêm câu, tôi cũng thường là đứa pơ phếc luôn. Tôi thường được điểm môn Chính Tả 10/10 hoặc 9.5/10.

Lớn lên sâu đậm bởi chừng ấy vốn liếng.  Khi đụng phải các thứ tiếng khác, tôi siêu nhạy.

Cảm giác nổi loạn đầu tiên của tôi là năm tôi lên lớp 7, tôi được gửi vào học một trường nữ nội trú Công Giáo . Trường Saint Paul trên bãi biển Mỹ Khê Đà Nẵng. Vừa vào buổi ăn sáng đầu tiên, chúng tôi gần 100  nữ sinh nội trú trường dòng bị đứng dậy chào một nữ tu Việt Nam bằng tiếng Pháp: Bon Jour Ma Mère. Tối đứng ngẩn người: Tại sao bà ta Việt Nam mà phải chào bả bằng tiếng Pháp vậy!

Tôi rời bỏ đạo Công Giáo năm 18 tuổi khi khám phá ra tính chất thực dân của đạo này đã xâm nhập vào đời tôi. Tôi le te đi theo các cuộc biểu tình chống Mỹ thời GI có mặt ở Việt Nam. Cảm giác nổi sùng đáng nhớ kế tiếp là lúc lên học Viện Đại Học Đà Lạt, tôi theo bạn vào chơi khu nội trú Bình Minh. Khu nội trú nữ, tôi vào một căn phòng có khoảng 7, 8 cái giường kê cho các chị sinh viên trọ học xa nhà. Mỗi chị có một cái giường và một đầu giường làm giang sơn. Bạn tôi dẫn tôi vào thăm một chị. Tôi phẫn nộ khi thấy các bạn treo toàn ảnh của Sylvia Vartan hay các mô đen cắt từ Salut les copains trên tường nữ đại học xá Bình Minh Kiêm Ái đại học Đà Lạt.  Tôi tự nhăn mày suy tư: Cái chị này vọng ngoại hết biết. Sao chỉ tôn sùng cái bọn Tây quá vậy . Những năm học đại học ở Đà Lạt, tôi hay phẫn nộ và luôn luôn ôm trong lòng mối hận là tại sao thế giới này bị dominated bởi các giá trị và các hệ thống Tây Phương quá.

Cuộc tranh chấp trong tôi từ đó ngấm ngầm nối cơn. Chỉ vì tôi nhạy cảm với việc ngôn ngữ của tôi bị đè bẹp bởi ngôn ngữ người khác. Gia đình tôi có một cục chướng di truyền. Người trong gia đình xử dụng tiếng Hà Tịnh. Thầy mẹ tôi và chúng tôi nói tiếng Hà Tịnh với nhau. Có lẽ vì vậy nên sự gìn giữ tiếng nói mình trở thành một điều nhắc nhở thường trực với cá nhân tôi. Cho đến giờ này, mấy chị em trên dưới 50, 60 tuổi đời, vẫn xử dụng tiếng Hà Tịnh một cách tự nhiên với nhau.

Tôi có giọng riêng của mình đến làm nhiều người dễ nhớ. Những năm tôi học ở Đại Học Việt Văn Văn Khoa Đà Lạt, giáo sư Phạm Văn Diêu cháu ông Phạm Văn Đồng thường chỉ tay qua tôi và lay: cái chị người Hà Tĩnh kia. Các bạn bảo chỉ có một mình Lê Thị Huệ mới dám chọc thầy Phạm Văn Diêu. Bốn năm học văn chương Việt Nam ở đại học Đà Lạt tôi là học trò cưng của hai ông hai cá tính là giáo sư Phạm Văn Diêu và giáo sư Vũ Khắc Khoan. Ông Vũ Khắc Khoan cho thi cuối khóa với kiểu open book, các anh chị cứ mang nguyên quyển Cung Oán Ngâm Khúc vào tha hồ mà chép. Nếu tôi làm được, tôi cho các anh chị uống cà phê trong giảng đường mà viết bài. Rất tiếc tôi không làm được điều này.  Còn ông Phạm Văn Diêu thì nằng nặc: Các anh chị là dân văn chương chữ nghĩa mà không thuộc truyện Kiều thì nên đi qua  trường Chính Trị Kinh Doanh mà học. Học thuộc cho tôi mấy nghìn câu Đoạn Trường Tân Thanh  đi. Vào làm bài thi của tôi mà trích dưới 50 câu thơ của Nguyễn Du là tôi đánh rớt. Tôi được hai ông Mặt Trời và Mặt Trăng trường Việt Văn Văn Khoa Đà Lạt yêu quý, nhưng tôi lại bị ông ở giữa không yêu thích, là giáo sư Lê Hữu Mục dạy Hồn Bướm Mơ Tiên. Tôi nói với các bạn, course ông Mục không hợp ý tao, tao sẽ vào viết một bài bình hay hơn ổng cho ổng biết. Kết quả năm đó tôi được 2/20 của bài thi phê bình tác phẩm Hồn Bướm Mơ Tiên của nhà văn Khái Hưng. May mà thuở ấy Viện Đại Học Đà Lạt cho thi lại kỳ hai. Tôi lên lại Đà Lạt trước khi thi lại, tôi mượn course chép bài của Lưu Thị Minh, học thuộc bài, đi thi chép lại y chang bài của thầy, tôi được điểm 18/20 kỳ hai.

Tôi sống qua hai nước. Nước Việt Nam và nước Mỹ. Tôi sống lâu năm ở San Jose, California hơn ở tôi sống ở tất cả các tỉnh trên Việt Nam. Tôi quan sát và thấy người Mỹ để ý đến cục Ego của mình mạnh khủng luôn. Ví dụ các rạp ci nê ở Mỹ toàn chiếu phim do người Mỹ sản xuất. Báo Mỹ phần lớn loan bàn tin địa phương tin nước Mỹ mà rất ít để ý chuyện các người và việc các nước, trừ khi người và việc các nước đụng đến quyền lợi của Mỹ. Các bạn Mỹ chỉ đọc sách của các tác giả Mỹ. Bọn con nít Mỹ chỉ biết các danh ca nước Mỹ. Không bao giờ cần biết danh ca Pháp, Hàn, hay Tàu. Tôn chỉ của các bạn Mỹ là “Mind your own business”. Chuyện của ai người đó lo. “It’s none of your business”, Không phải là chuyện của you. (thì im đi!)”

Một trong những trận chiến của người Mỹ, những người tôn vinh Individualism là Chính Quyền không nên kiểm sóat sự Tự Do Cá Nhân, thường được gọi là "Less Government Control". Nhà Nước nên để người dân tự do hút xì ke, tự do mua súng, tự do cho con nít ăn Fast Food Mc Donald vv....  Thọat nhìn thì thấy cho giữ súng là một chuyện toa rập với khủng bố. Làm sao có thể tin được mấy tên điên khùng xách súng bắn pằng pằng chết cả lũ như biến cố sân trường Columbine ở Colorado tháng 4 năm 1999.  Nhưng nghĩ kỹ thì câu chuyện Cá Nhân Chủ Nghĩa  Tôn Vinh Sự Tự Do Của Con Người trong câu chuyện có quyền giữ súng ở Mỹ là một câu chuyện lớn. Những cá nhân đại gia đầy quyền lực của Mỹ nghĩ là mình có uy quyền bằng tổng thổng của một quốc gia, bằng lãnh tụ của một tôn giáo, đứng đằng sau các vụ được tự do cá nhân giữ súng, luôn bảo vệ quyền lực giữ súng này. Và họ xem đấy như một sự tự do cá nhân. Họ sẽ tìm cách mua chuộc chủ quyền này với bất cứ giá nào. Khi nghĩ như thế, tôi mới thấy quyền lực cá nhân trong Chủ Nghĩa Individualism là một giá trị đáng bàn tới. Và khi đó tôi thấy quyền giữ súng của cá nhân thách thức ngang hàng với quyền của quốc hội Hoa Kỳ, là một diễn tiến văn minh thú vị của loài người làm cho tôi muốn theo dõi sự cạnh cựa giữa Quyền Lực Của Cá Nhân đấu đá với Quyền Lực Của Một Hệ Thống Tha Nhân, mà ở đây là Quốc Hội và Nhà Nước Mỹ.

Nước Mỹ đế quốc xâm lăng nước Việt Nam,  tôi vẫn ghìm trong lòng.  Dù người Mỹ còn có chính sách cứu một nhúm dân tị nạn Cọng Sản 1975. Những người Việt Nam sang Mỹ nay có những người thành công trong nhiều lĩnh vực. Người Việt vẫn còn phải tranh đấu để giữ mình.  Nhưng ít ra tôi biết có những người bạn Trắng Đen Nâu Vàng cùng tôi tranh đấu cho lý tưởng Diversity của nước Mỹ. Nghĩa là ai là người cái giống gì thì được quyền và được khuyến khích giữ gìn cá tính và tiếng nói của mình. Nghĩa là chúng tôi Trắng Đen Nâu Vàng luôn luôn lên tiếng và tranh đấu để sự có mặt của chúng tôi được bình đẳng và đồng đều trong sự phân chia Tiền Bạc, Lá Phiếu, Giáo Dục, Quyền Lực, vv…vv… ở khắp mọi nơi trên nước Mỹ này. Tôi biết tôi được hiến pháp Hoa Kỳ bảo vệ. Tôi biết tôi có thể viết, nói , và sống theo ý tôi vì according to the First Amendment of the US Constitution, I have the right to use whatever language  … nên ít ra tại trường tôi, chúng tôi tổ chức được 4 lớp tiếng Việt, và 2 lớp Văn Hóa Việt. Sinh viên ghi danh học đông không thể tả. Chúng tôi những người Việt xử dụng tiếng Việt tranh đấu để gìn giữ bản sắc mình. Thế nên Phở mới trở thành một món ăn quen thuộc khắp toàn thế giới kể từ sau năm 1975. Thế nên các web site tiếng Việt mới viết bằng tiếng Việt. Chứ nếu mà ai cũng hăm hở assimilate với tiếng Anh, tiếng Tàu, tiếng Pháp, tiếng gì gì đó... Thì làm gì còn tiếng Việt mà khua môi gõ chữ. Thì mai mốt mất luôn tiếng Việt. Mất luôn căn cước Việt dù ở đâu.

Người Mỹ hành xử 2 tiêu chuẩn nghịch ngược, đạo đức giả trong chính sách ngoại giao, còn đối nội thì lại hô hào và bảo vệ điều gì các cá nhân và phe nhóm người Mỹ đề ra. Chẳng hạn nuớc Mỹ nhân danh bảo vệ ý thức hệ Dân Chủ để đi xâm lăng đánh tan tành các nước Iran, A Phú Hãn trong những thập niên cuối thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21. Dù nhân danh gì đi nữa, người Mỹ không đạo đức  gì khi mang quân sang nước người khác úynh nhau giết chết bao nhiêu dân xứ người ta .  Còn ở tại nước Mỹ, các chính phủ hai Đảng  lại vì triết lý Individualism của dân Mỹ, chuyện gì của cá nhân nào thì kệ thây bà cá nhân đó. Ai mà kỳ thị là bị kiện ngay vì dám xâm phạm đến đời tư của người ta. Dân Mỹ đồng tính hay không thì đó là chuyện tự do cá nhân của người ta và Đảng Dân Chủ thì ra sức bảo vệ dân đồng tính để chứng tỏ Đảng Dân Chủ bảo vệ tất cả mọi tiếng nói của tất cả mọi nhóm phái trên nước Mỹ. Dân Mỹ đại tư bản Đảng Cộng Hòa thì nhất định không cho nhà nước Mỹ mở nhà thương chăm sóc y tế cho người dân đấy là quyền lợi của bọn tư bản . Kệ chúng nó. Mặc cho bọn không tiền không đi bác sĩ nổi vì tiền nhà thương cao thì cũng mặc kệ luôn.

Tôi vào mạng, gia nhập một tụm tiếng Anh của Những Người Đọc Sách tôi hay chót chét trong những cuộc đấu láo trong bookclub và về các đề tài chính trị hơn. Tháng Mười, khi nghe tin Tomas Tranströmer được giải Nobel, tôi hỏi trong Câu Lạc Bộ Đọc Sách có ai quan tâm đến những tác phẩm và tác giả được giải Nobel Văn Chương không. Chỉ có một người trả lời, xin lỗi hơi lấy làm xấu hổ là ít để ý đến sách của mấy người này lắm. Còn lại thì phớt lờ câu hỏi của tôi.

Điều này làm tôi nhớ nhiều lần tôi hỏi các bạn đồng nghiệp Trắng, Đen, Nâu các tác phẩm của Pearl Sydenstricker Buck không được dạy trong các sách giáo khoa của trường học Mỹ. Câu trả lời bao biện đủ lý do. Sau này tôi rành sáu câu vọng cổ về tâm hồn nước Mỹ hơn. Tôi biết tại sao sách của William Faulkner lại được học nhiều hơn sách của Pearl Buck

Trên trang báo New York Times, một tờ báo uy tín hàng đầu ở Mỹ, ngày 31.12.2011 đăng  một bài mô tả cảnh những người Hmong , người Mèo, sang Mỹ, nay muốn viết những gì về mình, để duy trì văn hóa Mèo trên đất Mỹ. Họ viết tiếng Anh vì họ không có chữ viết của người Mèo. Đọc bài báo này tôi biết cái máu thích hô hào giữ gìn bản sắc mình, của bọn trí thức Mỹ mới đẩy đưa New York Times cho đi những bài báo như thế này.

Là một người lăn lộn trong ngành Psychology, tôi hơi bị méo mó khi chuyên môn đi mò đoán linh hồn kẻ khác. Tôi quan tâm đến kẻ khác nhiều hơn chính tôi ư ?. Hằng ngày tôi vẫn nhắc nhở sinh viên khi họ vào nhờ tôi hướng nghiệp, hướng học, hướng đời họ: You have to take care of yourself first. Đấy là vì công việc cứu rỗi những linh hồn đang liêu xiêu sắp drop out hay đang uống thuốc an thần hạng đông đô. Nhưng tôi tin là khi tôi nhắc nhủ tha nhân hãy yêu mình và tự lo cho mình trước. Thì tôi biết tôi cũng đang tự nhắc nhủ với chính tôi. Định mệnh tôi là đầu tàu kéo theo các toa xe lửa khác. Nên tôi cần phải khỏe mạnh để lan tỏa sức mạnh đến những tha nhân bên nhau. Hơi ấm của tôi lan truyền sẽ làm cho cây cỏ khỏe mạnh, huống chi người. Nếu như cái đương sự ấy chỉ cần khỏe mạnh để khỏi làm phiền tha nhân, thì cũng đủ để tận hưởng và bớt đau khổ đời sống của hắn rồi. Chưa cần đến nội lực lan tỏa cho tha nhân. Tôi nhận tôi sống méo vì mấy cái mảnh bằng đại học kiếm sống này.

Vì ở trong một ống méo như thế, tôi thường quan sát người chung quanh nhiều hơn. Nhạy cảm với những gì liên hệ giữa cá nhân và tha nhân hơn, có lẽ là đúng hơn. Trong khi điều động các bạn về một Project có nên tiếp tục áp dụng chương trình hạn chế làm Placement Test trên các sinh viên rớt nhiều lớp hay không. Chúng tôi nhóm 6 người cãi qua cãi lại nhiều quá, tôi đề nghị các đồng nghiệp mỗi người nghiên cứu một đại học bạn trong vùng, xem thử họ áp dụng như thế nào, rồi về tường trình vào buổi họp giáo sư tiếp. Vừa nói ý kiến ấy ra tôi đã bị vài đồng nghiệp Mỹ chặn họng, tại sao chúng ta phải care đến các trường khác. Họ có thành phần sinh viên khác trường ta mà. Mục tiêu của họ có thể khác mục tiêu của chúng ta mà.

Đi Paris chơi để thấy nước Pháp sang Việt Nam 100 năm thế nhưng tìm dấu vết Việt Nam được chưng bày, được kính trọng ở Paris thì thật là thê thảm và không thấy đâu. Chỉ có cái khu chợ Tàu ở Quận 13 lác đác vài tiệm Việt Nam nghèo khổ. Người Pháp đối xử với người Việt Nam tệ đến thế thì giờ 100 ông Jean Paul Sartre tôi cũng chả thèm thờ ổng làm gì. Tôi cảm thấy vết thương lòng của tôi bị chọc ngóay khi đi Paris chơi. Lý do là tôi thấy dấu vết của Pháp ở Việt Nam thì nhiều mà dấu vết của Việt Nam ở Pháp thì nothing ! Chúng coi thường dân An Nam thế thì sao ta phải học thuộc lòng tên các nhà văn và tên các tác phẩm xứ nẫu chớ.

Sự hiểu biết về các giai cấp cai trị của Tây Phương cho tôi hiểu là cuộc đời này, giai cấp cai trị thảy vào con  mồi nào, là bầy sói dân chúng ngu dốt chụp giựt thờ lạy theo. Băng đảng Nobel thảy cục văn chương nào là thế giới vồ vập ngợi khen âu yếm rối rít và tin chân lý cuộc đời nằm ở đấy. Tôi không nói hội đồng Nobel trao giải sai người. Tôi chỉ phê phán đám đông nhân loại sao dễ bảo và dễ tin. Những gì ông Camus viết chắc gì đã thích hợp cho một tâm hồn Á Châu mất hướng, chắc gì đã thích hợp cho một người Phi Châu khác động lực. Thế nhưng có những ông bà trí thức thờ phượng bất cứ cái giống gì của người Da Trắng tung ra, thế là họ theo đấy không cần đặt câu suy tư

Tôi nhìn qua thành phần trí thức và giàu sang Á Châu, họ lại thích ngưỡng vọng những người khác thành công hơn họ, và họ thích đứng theo phía kẻ mạnh. Giới trí thức Việt Nam kết bè để khoe mình biết ông Jean Paul Sartre hay bà Margaret Wood, để khoe mình biết rõ những người nổi tiếng của các nhóm mạnh mẽ khác.

Nhiều khi họ đọc, học, và hiểu Tây Phương hơn họ hiểu chính họ.

Hội chứng White Worship thật là nan y trong các cộng đồng  Non- White,  mà dân Việt Nam cũng chỉ phản ảnh tình trạng tha hóa này như nhiều giống dân khác trên thế giới. Tôi đọc và gặp nhiều người trí thức Việt Nam mà bạn Mỹ tôi gọi là Banana. Da vàng ruột trắng. Tâm hồn họ tràn ngập sự sùng bái gia tài tinh thần Tây Phương.

Trận chiến của người Việt Nam là để cho tha nhân kiểm soát mình nhiều quá. Người Việt Nam đi xin nhà nuớc tất cả các thứ từ xin việc cho đến xin đất ở. Người Việt Nam tin tha nhân và nghĩ tha nhân phải có bổn phận và nghĩa vụ giữa người với người. Đấy là lý do Miền Nam thua trận chiến 1975 và đổ lỗi Mỹ là tha nhân Đồng Minh Phản Bội. (Trong khi người Mỹ thì thấy OK. Đánh không thắng thì họ bỏ, không thèm đánh. Không có quyền lợi thì họ bỏ đi, chả thấy "tội lỗi" gì trong việc bỏ Miền Nam cả).  Tôi sống lâu năm ở Mỹ tôi có thể thấy rõ tỏng tòng tong cái văn hóa “miễn tình cảm trong công việc” của họ. Người Mỹ thấy đúng quyền lợi, đúng công việc thì họ làm ,và không thấy sứt mẻ bổn phận và tình cảm gì với người bạn, người đồng nghiệp đã sống chết với họ mấy chục năm. Thế nhưng người Châu Á như người Việt Nam lại có văn hóa là “tình đồng đội”, “tình đồng chí”, “tình thầy trò”, là điều gì cao quý cần trung thành.

Trong khi nghiên cứu cho con nạp đơn đi đại học, tôi khám phá ra giới trí thứ Mỹ dẫn con đi xem trường để cho con kiếm ra một trường hợp (fit) với con. Họ xem con là chủ thể. Trường học để phục vụ cá nhân con. Trường hợp với con, con thích, phát huy được năng khiếu và cá tính của con mới là quan trọng. Danh tiếng không quan trọng bằng. Trong khi đó phần lớn cha mẹ Á Châu lại chú ý đến trường "nổi tiếng". Nổi tiếng là nhào vô cho chắc ăn. Nổi tiếng đồng nghĩa là tha nhân hay bàn đến cái tên trường ấy. Dĩ nhiên nổi tiếng và thích hợp, lại đủ tiền trang trải, hoặc được học bổng, đi chung trọn gói thì còn gì bằng. Nhưng không phải thế. Phần lớn người Á Châu cứ thấy nổi tiếng là được trước. Không cần chú ý gì đến ngành học con có thích hay không. Con vào đấy học có hợp hay không. Nghĩa là cá nhân con bị đè bẹp dí trước áp lực của tha nhân vì cái sự nổi tiếng trước đã. Tha nhân chỉ huy cá nhân con.

Cái bi kịch trí thức khó nuốt trong tôi là sự thờ phượng cái có sẵn thường chỉ mang lại cho sự hiểu biết của tôi nỗi đọa đày to lớn. Người Á Châu thường thờ phượng các đại học to lớn của Mỹ và nghĩ một người được vào Harvard hay Stanford là giỏi và là perfect. Ông Nguyễn Xuân Óanh ngày nào được vào Harvard học thế là ông giỏi giang bậc nhất thiên hạ. Sau khi ông về nước được nước Việt Nam cho làm chức lớn để cai trị nước Việt Nam ngay. Bây giờ sang sống ở Huê Kỳ và rành hệ thống giáo dục ở Mỹ, tôi hiểu ra không phải các đại học như Harvard, Yale, Standord nhận ai là người đó phải giỏi phải xuất sắc bá cháy. Họ nhận sinh viên theo nhu cầu của trường họ. Chẳng hạn mỗi năm họ nhận 30% con ông cháu cha, 30% học sinh gỉoi của nước họ, 10% sinh viên thiểu số, 3% sinh viên Châu Phi, 1% sinh viên Á Châu. Các trường như Havard, Princeton, Yale là chúa hùa sang đàn hèn, khi mà học dùng tiêu chuẩn” legacy”,”con ông cháu cha” để nhận sinh viên. Khi họ nhận các sinh viên Á Châu, con nhà giàu học giỏi, con ông cháu cha, họ vẫn nhận trước. Thế nên họ nhận con của các ông Cộng Sản đang cai trị các nước Á Châu là họ tiếp tục ủng hộ các tên độc tài nắm quyền củng cố địa vị thêm. Chứ họ nào tốt đẹp gì với cái mác hô hào “Dân Chủ” cho thế giới đâu nà.

Không chỉ các bạn Việt Nam, mà khi sang Japan, Korea, China, tôi thấy các bạn Asia thờ phượng tha nhân (nhất là thờ phượng Tây ) kinh hoàng. Chỉ các bạn Nhật là tương đối bật ra được chút xíu khi tìm ra được đạo Shinto mạnh mẽ để không bị các bạn Jesus và Buhdda hoành hành như các bạn Việt, Tàu, Hàn .

Sự dùng các giá trị tinh thần ngọai quốc như một điểm tựa tinh thần của giới trí thức Việt đã xảy ra lâu quá, nên đã trở thành thâm căn cú đế trong con người lẫn trong văn hóa Việt Nam. Mà trong Văn Hóa Trì Trệ Nhìn Từ Hà Nội Đầu Thế Kỷ 21 (Văn Mới, 2000), tôi đã có dịp bàn đến. Sự thờ phượng Tàu, Mỹ, Nga, hay Pháp phản ảnh văn hóa đàn áp đến từ các thế lực đế quốc trong lịch sử Việt Nam. Nó còn phản ảnh cha mẹ Việt Nam ăn hiếp con cái mình quá đáng. Nó cũng phản ảnh đời sống thể lý Việt nam không cho con cái mỗi đứa một căn phòng riêng để các cá nhân Việt Nam có thể thực tập sự độc lập tư duy trong căn phòng mình từ thuở bé.

Tại sao ta phải chú ý xem tha nhân sống như thế nào. Một câu hỏi lớn. Nhưng vốn là người nhạy cảm và bị sống qua nhiều môi trường va chạm khốc liệt với tha nhân, nên tôi thẩm thấu điều này sâu sắc hơn.

Là một người mẹ, tôi phải cạnh tranh với các nguồn ảnh hưởng của tha nhân lên con cái. Nên tôi chú ý hơn đến việc giữ gìn bản thân mình, đừng để những ngoại lực còng tóm mất cái chính mình.

Có lẽ cái sợ hãi nhất của một cá nhân nhỏ bé là thấy mình phải chống đỡ với một hệ thống do tha nhân thiết lập đã có khuôn đúc và nề nếp. Tôi không đồng ý không chấp nhận hệ thống triết lý của Simone De Beauvoir thì tôi sẽ bị thách đố của đám đông, của nước Pháp, của những lịch sử văn học thế giới.

Hiểu người khác là một điều cần thiết để sống với. Nhưng khi hiểu về người khác mà quên hoặc không hiểu về mình thì cá nhân sẽ bị tha hóa và sẽ thành nô lệ cho tha nhân. Cá nhân sẽ không ý thức được dưỡng chất tự mình sản sanh để nuôi mình bị thiếu hụt trầm trọng, mà chỉ biết hút lấy dưỡng chất của ngọai nhân để sống. Tựa như một con bệnh đánh mất khả năng miễn nhiễm của mình. Rồi suốt ngày đi mua dầu cù là, mua nước cam, ăn gừng và uống multivitamine để mong mình khỏe mạnh. Cá nhân sẽ mất cơ hội để làm lớn mạnh nội lực của chính cá nhân ấy. Lâu dần cơn bệnh bất lực trở thành điều đương nhiên và trở thành căn tính của các cá nhân này.

Tôi muốn chọc khoáy vào cái hội chứng tôn thờ những người đàn ông Da Trắng Phương Tây đã chết "dead-white-Western-male-canon". Để lên tiếng nói rằng các trung tâm quyền lực cứ chỉ dùng sách giáo khoa dạy nhân sinh quan của mấy ông Da Trắng chết cứng trong các lâu đài trí thức ấy. Rồi có mấy ông Da Màu cù lèo hăm hở chạy theo tôn thờ các ông Trắng í.

Những tác giả yếu cơ thường nhìn cái huy hoàng của tha nhân và ngỡ đó là mình. Tôi đọc nhiều tác giả Á Châu đánh mất mình để thành tha nhân. Đọc truyện  Kenzaburō Ōe thấy hay nhưng thấy ông ta bị "trắng hóa" mất rồi. Kenzaburō Ōe xử dụng món Hiện Sinh và lối viết của Tây nên Tây mới đưa lên lãnh giải Nobel. Trong nhiều năm qua khi Tây Phương cho ông Á Châu nào giải Nobel, họ cũng đều bảo rằng tác giả Á Châu này ảnh hưởng cách viết hay triết lý sống của một ông Tây Mỹ nào đấy. Nobel là của Tây Phương và họ tuyên dương văn hóa của họ. Cũng hiểu. Nhiều tác giả Viêt Nam cũng thế. Nếu anh yêu Hậu Hiên Đại hay Tân Hình Thức đến độ hi sinh cả con người mình để phục vụ và theo đuôi một chủ thuyết của kẻ lạ, thì đó là sự lựa chọn của you. Nhưng với tôi, trong sáng tác, bất cứ cái gì theo đuôi, dù hay đến đâu, đấy cũng đã mất lạc cái đỉnh đạc của tinh thần sáng tác rồi. Sáng tác là xin miễn theo đuôi. Miễn bắt chước.

Nếu trong khi đi tìm mình, bạn gặp đồng môn, bạn cùng theo đuổi một con đường sáng tác, thì đó là một thú vị của bạn. Nhưng rủ nhau cùng theo đuôi những phong trào do người khác đã thiết lập thì quá tệ. Đấy là một hình thức vay mượn áo ngoại để khỏa lấp sự thiếu dinh dưỡng của hồn nội.

Sự  thành công của một số văn chương hội banana làm cho nhiều người ao ước và ngưỡng mộ và trở thành như họ. Nhưng trong số đó không có tôi rồi. Tôi thấy cái khỏang cách giữa văn chương hội banana và tôi xa vời vợi. They are  white washed.  Phần lớn những tên tuổi văn chương hội Banana  được Âu Mỹ đánh bóng  lên một là đã bị white washed . Hai là công cụ chính trị, cho CIA chẳng hạn, để các nước Âu Mỹ bơm lên cho công cuộc truyền bá văn hóa hoặc chính trị của họ. Linda Lê thành công trong kỹ thuật viết của Tây Phương, cũng như Kawabata, Mishima, Linh Kiện thành công khi áp dụng triết Tây và kỹ thuật viết của Tây Mỹ vào tâm hồn và tác phẩm họ.  Điều các nhà văn chương hội banana viết chính là những điều mà tôi thấy nó cũ kỹ nằm lòng trong các kỹ thuật viết của Tây Phương. Cũng conflict, cũng stererotyped về một số nguyên mẫu khai thác Psychoanalysis của Tây Phương. Cũng ảnh hưởng hoàn toàn triết Tây văn hóa Tây. Tôi sẽ không ngạc nhiên khi Linda Lê tiếp tục nhận giải này đến giải nọ của Tây Phương. Và người Pháp sẽ nỗ lực làm tất cả mọi nỗ lực để đánh bóng và đưa những nhà văn nào nằm trong vòng ảnh hưởng của họ như Linda Lê lên.  Chỉ đến khi nào thế giới - có nghĩa là Tây Phương ở đây- công nhận các giá trị của các thế giới Á Châu, Phi Châu lên ngang hàng với họ, khi đấy tôi mới nhìn nhận một thái độ công bằng trong cách tiếp nhận các tác phẩm của mọi giống người trên thế giới.

Quan sát người Tây bao che bảo trợ  theo kiểu the backdoor politics  đưa bà văn sĩ An Nam Dương Thu Hương lên đài danh vọng, tôi thấy lố lăng trò của bọn Tây muốn dương oai nước lớn biểu thị ảnh hưởng của họ vào nước khác. Bà Thu Hương được bao ăn ở bên Pháp, viết sách tố Việt Cọng. Sau một thời gian ở Pháp, ai “gò” cách viết cho bà Thu Hương. Ai dịch sách cho bà Thu Hương ra tiếng Pháp tiếng Anh. Ai đánh bóng bà Thu Hương đưa lên các cơ quan media quốc tế. Làm ơn đi. Cái kiêu hãnh của người sáng tạo ở đâu. Thà chết rồi tác phẩm mới nổi danh vẫn còn hấp dẫn hơn là việc phải bị mấy ông chính trị xách về chuồng đánh bóng kiểu như thế

Nói như trên, tôi không phủ nhận đóng góp của các tác giả này cho nhân loai. Tôi chỉ nói một phản ứng cá biệt từ phía tôi, từ quan điểm sáng tạo và phát triển sự độc sáng cá nhân.

Tôi chỉ muốn đưa ra ví dụ để dẫn chứng rằng, bắt chước – trong lĩnh vực sáng tác – là một hành vì bị tha hóa thê thảm, chẳng bao giờ đạt được một giá trị cao. Thế tại sao các tác giả Việt Nam cứ ngưỡng vọng về Tây Tàu Mỹ để nhập cảng các mốt trí thức và gán cho nó “mới lạ” của Tây Tàu Mỹ những giá trị đích đến trong sáng tác.

Tôi đang muốn tấn công sự vọng ngoại qúa khích và ù lì ở các sắc dân Á Châu hoặc các sắc dân các quốc gia yếu kém khác. Sự vọng ngoại và ù lì tinh thần khiến họ không nổi dậy được một sức mạnh tự khắc phục và tìm ra đường đi riêng thích hợp cho chính họ.

Dĩ nhiên tha nhân có cái hay ta cần bắt chước, thì cũng nên bắt chước. Nhất là trong trường hợp cá nhân ấy không sáng tạo và không đủ nội lực để tìm cho mình một lối đi riêng. Thì thôi đi theo lối quen đã vạch sẵn cho an toàn cuộc đời của những kẻ followers.

Tôi muốn nói một kẻ sáng tạo có nhu cầu đi tìm cái mới. Và cái mới ấy phải là cái đầu tiên mà y tự mò mẫm bằng chính thần công lực của mình. Sáng tạo có cái niềm kiêu hãnh của kẻ nghĩ mình là người đầu tiên tìm ra cái mới. Mà có thì thiên hạ đã từng nghĩ ra điều đó rồi. Chẳng qua là kẻ mạnh thì tung được tiếng nói của mình xa rộng hơn. Còn kẻ yếu thì không đủ duyên nghiệp và quyền lực để thẩy tác phẩm của mình như kẻ mạnh mà thôi.

Một trong những thái độ tôi thường nghe ở các nhà trí thức nhỏ bé là: “Có cái mẹ gì đâu mà tự tin mà tự sướng”.  Thái độ này phản ảnh một tình trạng thiếu tin tưởng vào chính mình và quá nương tựa vào tha nhân để định lượng giá trị của mình. Một người tin vào chính mình thì hắn bắt đầu từ chính hắn. Tiền nhân hắn không để lại một gia tài đáng hãnh diện, thì chính hắn là người khởi đầu sự nghiệp, là người xây viên đá đầu tiên về gia tài ấy. Đôi khi hắn nên có một chút tính  khôi hài và chút máu phiêu lưu để tự nhủ thầm:  A, tiền nhân chưa ai viết, chưa có tác phẩm lớn, thế ta chính là người may mắn sẽ là người đầu tiên tạo ra tác phẩm lớn trong cộng đồng mình.  Thử sức đê !

Không biết tôi hút cái chất gan lỳ và bưởng bỉnh từ đâu, mà tôi bỗng thích phiêu lưu. Tôi tin những cá nhân lãnh tụ thường dám thách đố những đám đông và các hệ thống đã thiết lập. Tôi không thích làm lãnh tụ, nhưng tôi thích thái độ chấp nhận một mình thách đố những hệ thống đã được thiết lập, và thách đố sự vững tin của đám đông, ở những cá nhân dám đứng riêng lẻ một mình. Đấy là lý do tôi mang các khẩu hiệu "Thách Đố. Đam Mê." vào trong nền nhà gio-o.

Trở thành chính mình không phải là luôn luôn chăm bẳm bảo vệ gia tài truyền thống. Giữ gìn mình không có nghĩa là phải tuyên dương Công Dung Ngôn Hạnh. Giữ cái chất Việt của mình không có nghĩa là phải ăn nước mắm mí thờ Phật only. Tôi tin là con người cần phải thỏa hiệp với môi trường và bơi lội vẫy vũng trong một tư thể thỏai mái và vừa ý. Khi cần phải thỏa hiệp để giữ gìn đời sống của mình và những người mình yêu thương, tôi sẵn sàng trộn lẫn cái Tây cái Ta và cứ thế tôi vẫn thấy mãn nguyện là đặt tên cho con là Ngô-Lê NamSơn. Tôi nói Mẹ để cái tên cho con đến năm 21 tuổi, con có thể thay tên nào con muốn. Năm con 21 tuổi mẹ trao đời sống của con cho con.  Con muốn đổi tên con thành Alex Brown cũng chả sao. Mẹ OK với chọn lựa của con. Ví dụ này được dẫn chứng để cho thấy giữ gìn bản sắc mình là một giá trị phấn đấu để cho chính tôi cảm thấy thoái mái với nội tại và ngoại tại con người tôi. Chứ không thể vong thân và chạy theo tha nhân dụ dỗ và chỉ đạo . Tôi không chạy theo phong trào đặt tên con là Alex “cho Mỹ dễ gọi”. Vì tôi không chấp nhận sự đánh mất mình trong việc làm vừa lòng Mỹ để Mỹ kêu Mỹ gọi cho dễ! Mỹ gọi cho dễ thế còn tôi kêu Ngô Lê Nam Sơn cho sướng cái miệng của tôi đây thì sao. Tôi phải phục vụ tôi trước. Nhưng tôi thỏa hiệp với tha nhân khi tôi chấp nhận cái giới hạn của tôi là đến năm con trai 21 tuổi, con có quyền quyết định theo những gì con thấy thích hợp cho nội tại và ngoại tại của con.

Trở thành chính mình cũng có nghĩa là biết tiếp nhận xã hội trong một tinh thần cởi mở. Cái quy luật đám đông và quy luật theo thời rất tốt để ta có thể dễ sống. Chung quanh ai cũng dùng computer với cell phone mà mình thì cứ chống technology không dùng thì mình chỉ có lỗ cái đầu mình. Tha nhân sống làm sao thì ta sống làm vậy là nguyên tắc giúp ta thích hợp với môi trường, để dễ sống hơn.

Ngữ nghĩa Việt Nam có một câu ám hại những người sáng tạo: “Bôn ba chẳng qua thời vận”.  Câu này muốn nói “thời vận”, yếu tố ngoại tại, yếu tố tha  nhân, quyết định sự thành bại trong đời người. Câu này tung hô yếu tố ngoại tại tha nhân quyết định hơn yếu tố nội tại, “bôn ba”. Chữ “bôn ba” ở đây hiểu một cách thông minh, là yếu tố cá nhân tranh đấu với chính (số mệnh của) mình. “Bôn ba” hiểu theo sáng tạo, chính là cái nền hấp dẫn của sáng tạo. Vì bản chất của sáng tạo là tranh đấu. Bản chất của tác phẩm là conflict. Thế thì với người sáng tác, “bôn ba” là điểm hấp hẫn, điểm tựa của kẻ chọn lựa sáng tác chứ. Thế nhưng xã hội Việt Nam có vẻ hất lùa xuống hố cái điểm tựa sống của tinh thần sáng tạo trong con người cá nhân.

Rất tiếc trong thế giới sáng tạo, cá nhân cần phải phục vụ mình trước, nghe theo mình trước, phải lắng nghe nhu cầu phát biểu tiếng nói của mình trước. Thiên tài sáng tạo là nói cái của mình mà chuyên chở được cái universial, một cách tài hoa.

Sự xâm nhập và đồng hóa do tha nhân mang đến rất mênh mông và sâu thẳm.
Chúng đến từ nền văn hóa.
Chúng đến từ tuổi thơ.
Chúng đến từ nền giáo dục.
Chúng đến từ sự va chạm và kinh nghiệm của mỗi cá nhân.
Lâu ngày chúng thành căn tính của cá nhân đó.

Tôi thường nghĩ giá như các cá nhân Việt Nam chịu khó tìm hiểu về chính họ hơn là tìm hiểu về người ngọai quốc thì họ sẽ phát triển được một đời sống sáng tạo, tự tin, và màu sắc hơn. 

Tôi biết "làm mới", "theo mới" là một nhu cầu và là một điều cần thiết trong con đường sáng tác. Nhưng tôi tin có một sức sống cần thiết, quan trọng hơn cả điều "theo mới":  là người sáng tác muốn"tự trở thành chính mình".

Một con người được và biết "trở thành mình" là một kẻ đi tìm quê nhà của mình. Một chặng đường dài và vất vả. Sáng tác là trải nghiệm. Đi tìm chính mình là một khổ đau và một hạnh phúc của đường đi.

Sáng tạo là tìm kiếm điều gì mới mẻ quẳng vào đời sống, để tung hô đời sống. Chất mới mẻ của sáng tạo cần thiết để cuộc đời không giậm chân tại chỗ, để trái đất bớt cũ kỹ, và con người được khích lệ để bước đến tương lai. Sáng tạo là nguồn gốc của văn minh. Sáng tạo lôi cuốn sức phiêu lưu và liều lĩnh. Mấu đầu của sáng tạo là hấp dẫn sự quá độ, sự dị kỳ, sự điên khùng, sự nhám nhẩy của nó. Sáng tạo hàm chứa định kiến. Cốt lõi của sáng tạo là tuyệt đối. Sáng tạo rất khắc nghiệt đòi hỏi không ngừng sự đi cho đến, đạt cho được vị trí tiên phuông, dù kẻ đó đang mấp mé ở vị thế cứu cánh hay phương tiện của con đường sáng tạo. Sáng tạo là đứng từ một bờ vực nhám nhẩy thô thiển mà có thể tự bắc cầu Phù Đổng Thiên Vương nhảy vọt sang bờ chói sáng công trình hoàn tất. Mấu cuối của sáng tạo là lòng say mê cái đẹp, cái tốt, cái tiến bộ, cái bất toàn, cái điên khùng, cái ngu đần, cái thô bỉ, cái hạnh phước.

Tôi yêu cái nỗ lực phát tỏa ra năng lượng sáng tạo của cá nhân. Tôi yêu sự dũng cảm chiến đấu để được làm điều mình tin, mình muốn, mình mơ, và mình làm được. Dù điều ấy mong manh. Dù điều ấy chỉ là điều của riêng mình. Dù điều ấy ngược ngạo với cả thế gian. Con người sáng tạo và độc lập trong tôi quá sức mạnh, nên chi tôi có nhu cầu như thế.

Tôi yêu vẻ đẹp của sự đớn đau của một thân cây vẫy vùng trong kiếp nhân sinh để hát lên lời ca, mô tả nhân vị của mình. Dù phải hát lên trong cô đơn cô độc và có thể chết đi trước khi tiếng hát chấp cánh bay cao.

Đôi khi không phải là đi tìm nhân gian. Đôi

khi không cần đi tìm lãnh tụ. Đôi khi không
phải đi tìm một con đường khác. Đôi khi
không nhất thiết phải đi tìm cái lạ bên ngoài kia.
Đôi khi không cần đi tìm đồng minh.
Đôi khi không cần một sự đồng thuận.

Đôi khi không cần tìm ai cả.

Hãy tự tìm lấy chính mình.

Lê thị Huệ

10.2011 - 01.2012

http://www.gio-o.com/LeThiHue2.html

© gio-o.com 2012