phỏng vấn

nhà thơ

Nguyễn Đăng Thường

lê thị huệ thực hiện

Kỳ 1

Là một người đọc, có khi tôi tìm đọc những tác giả khó. Những tác giả mà khi đọc cái đầu ta phải làm việc theo tác phẩm của họ. Nguyễn Đăng Thường là tác giả thuộc khuynh hướng này. Mới thoạt đọc, thấy ông viết hơi xâm lăng tấn công, và ông va chạm vào đủ các thứ mạch ẩn nấp. Nhưng bên dưới các bản viết ký tên Nguyễn Đăng Thường là các tiêu hóa kiến thức, trí thức, cảm tính, và văn chương, ở mức độ cực kỳ cao. Điều này gây nên sự chú ý của tôi. Tôi xem anh như là một trong những nhà thơ gây ảnh hưởng trên lớp tác giả trí thức cùng thời tôi, vì các vận động viết có tính trí tuệ, đối xoáy, và tấn công thẳng thắn của cõi viết Nguyễn Đăng Thường. 

Ông được xem như là một trong những người khởi xướng nhóm Trình Bày cùng 3 tên tuổi: Diễm Châu, Hoàng Ngọc Biên, Nguyễn Đăng Thường. Một trong những đóng góp đáng kể của nhóm Trình Bày là chọn lọc và dịch tốt các tác phẩm thơ văn Tây Phương, giới thiệu vào không khí văn nghệ Sài Gòn thời 1954-1975.  

Ra hải ngoại, ngòi viết của Nguyễn Đăng Thường vẫn tiếp tục hàng tiền đạo trên các trang Tạp Chí Thơ (Khế Iêm, Đỗ Kh.), Tiền Vệ (Hoàng Ngọc Tuấn, Nguyễn Hưng Quốc), Thế Kỷ 21 (Nguyễn Xuân Hoàng, Phạm Xuân Đài, đã đóng cửa) từ đó đến nay. 

Sau năm 1975, ông định cư hẳn ở Thành Phố Sương Mù London.

Gió O rất hân hạnh nhận được sự cọng tác trả lời phỏng vấn của nhà thơ Nguyễn Đăng Thường.(LTH)

Lê Thị Huệ: Một khởi động đầu tiên mà anh nhớ mãi về sự giao tiếp với sáng tạo. Nói cách khác, là anh biết mình có máu sáng tác từ khi nào ? Cảm xúc đầu tiên hay tác phẩm đầu tiên ấy đến với anh vào thời điểm nào ?

Nguyễn Đăng Thường: Kính chào nhà văn Lê Thị Huệ. Trước tiên xin chân thành cảm ơn Gió-O đã ưu ái dành riêng cho nhà thơ cóc vĩ đại nhứt Việt Nam một cuộc phỏng vấn tận xương tận tủy. Nói theo ngôn ngữ thời đại trí tuệ đỉnh thấp thì là một buổi, nhiều buổi làm việc tại bót công an văn hóa. Do đó, xin hy vọng nhưng không trong tuyệt vọng, rằng nó sẽ kết thúc bằng sự cố tự treo cổ của kẻ được chiếu cố. He he.

Thưa chị, tôi không có ký ức khởi động đầu tiên về sự giao tiếp với sáng tạo. Nhưng ở trường, tôi luôn luôn đứng nhứt, đứng nhì môn văn và môn vẽ. Tôi làm các bài thơ đầu tiên bằng tiếng Pháp, hơn chục bài, trong năm thi tú tài toàn phần. Sau, được một người bạn mang về Pháp nhờ một hội quán in cho vài chục cuốn.

Tôi chọn tựa đề Rainbow cho tập thơ bé tí này, nhại tên nhà thơ Rimbaud tôi yêu mến. Tất nhiên chúng chẳng có tí gì là Rimbaud cả, mà chỉ sặc mùi Prévert, Bécaud. Sau khi đi lính chín tuần về, anh Hoàng Ngọc Biên, một bạn học cũ và gặp lại ở quân trường, giới thiệu tôi anh Diễm Châu, thư ký và chủ biên tờ Trình Bày. Bài thơ tiếng Việt đầu tay của tôi, Bây giờ trên quê hương chúng ta, xuất hiện trong số 3 của tờ Trình Bày, bìa vàng (tháng Chín, 1970).

Tập thơ Rainbow đã thất lạc. Nhưng tôi còn nhớ có đem ra khoe với Đỗ Quý Toàn nhưng không cho đọc, khi anh ghé nhà nhờ tôi duyệt lại bản dịch La plage (Bãi biển), một truyện ngắn tiểu thuyết mới của nhà văn Alain-Robbe Grillet, cho trang văn nghệ một tờ nhựt báo. Đỗ Quý Toàn theo ban Việt-Hán tại Đại Học Sư Phạm Sài Gòn. Anh được bổ nhiệm về Chu Văn An như tôi. Tôi thích các bài thơ của Toàn đăng trong tuần san Văn Nghệ ở Sài Gòn dạo đó, tìm cách liên lạc. Toàn dạy buổi sáng, tôi dạy buổi trưa ít có dịp gặp nhau. Nhưng cuối cùng cũng bắt xua được và rủ nhau đi ăn. Lúc đó tôi có cái máy ảnh Nhựt Canon khá tân kỳ. Tôi có chụp hai bàn tay thi sĩ của Toàn, ảnh đen trắng khá đẹp, nhưng không thể mang theo khi trốn đi.

Lê Thị Huệ:: Thời các anh, nhiều ông trẻ thần tượng Rimbaud ?

Nguyễn Đăng Thường: Dạ không. Chỉ có tôi và Hoàng Ngọc Biên, từ Huế vào Sài Gòn. Rimbaud chưa có trong chương trình học. Ở trường các giáo sư chỉ giảng thơ lãng mạn, thơ tượng trưng của Hugo, Lamartine, Baudelaire, Alfred de Musset... Thật ra Biên và tôi chỉ mê vài bài sonnet có vần dễ hiểu. Và cái huyền thoại nhà thơ học trò tỉnh lẻ làm thơ, nổi loạn vài năm, rồi giũ áo đi vào sa mạc hồng không luyến tiếc. Các bài thơ văn xuôi của Rimbaud về sau tôi mới đọc. Ông Huỳnh Phan Anh đọc, dịch, nghiên cứu thơ Rimbaud kỹ hơn tôi. Tôi có mua cuốn Rimbaud toàn tập nhưng chưa đọc hết. Thơ Rimbaud thì phải đọc đi đọc lại mãi suốt đời.  

Lê Thị Huệ:: Tuổi thơ của anh có gì vui ? Hồi nhỏ anh học tiếng Pháp hay tiếng Việt ? 

Nguyễn Đăng Thường: Ba tôi là người Hà Nội tên Lâm thuộc dòng họ Nguyễn Đăng có mặt từ thời Bà Chúa Chè. Nhà văn Mai Thảo Nguyễn Đăng Quý và tôi có thể là bà con xa. Ha ha. Ba tôi bị thuyên chuyển sang Cao Miên. Tôi chào đời trên đất Chùa Tháp. Ba tôi mất sớm. Mẹ trẻ đem bảy đứa con lớn nhỏ về sống với ông bà ngoại đã nghỉ hưu tại Cần Thơ, bên một nhánh nhỏ của dòng Bassac:

giống cha tôi mồ côi

năm vừa mới lên một

cha công tử hà nội

con quan dinh một cột

nam vang về sài gòn

ba lái xế mui trần

về nam kì để nhận

dốp mới nuôi vợ con

giữa đường gặp mưa bự

yếu người nên sưng phổi

quê vợ đặt đít ngồi

từ sống chuyển qua tử...

(Thơ bất tận)

Ở gần sông nước nên tôi đã có được thú vui tập lội, tắm sông từ nhỏ. Chèo xuồng, câu cá he vàng. Ban ngày trên sông có những chiếc thuyền vớt cá linh, cá thiểu. Họ ngồi trên xuồng, một tay cầm cái rổ tre, tay kia cầm nắm cám quậy quậy trên mặt nước trong giỏ, chờ cá nhảy vào, bắt cá rất mau, thoải mái, dễ dàng. Thỉnh thoảng má tôi có gọi mua một mớ cá linh để kho tiêu. Đêm xuống có những thuyền bán chè xuôi ngược trên sông nước, ai gọi thì tấp vô bờ.

Trưa trưa có các cô gái đội thúng rổ bán khoai luộc nóng hổi, các gánh chè đi ngang qua nhà. Tôi thích khoai lang tím, khoai từ. Con đông, má tôi thường mua mão các gánh chè xưng xa hột lựu, bánh lọt, ăn mát bụng. Người mua kẻ bán đều vui. Người mua được bớt vài đồng. Người bán được về nhà sớm. Chúng tôi giành nhau tự múc chè. Má tôi và chị bán chè ngồi tâm sự chuyện gia đình. Ở Cần Thơ tới mùa cá, tôi thích ăn cá cháy kho lạt, lúc dọn lên có thêm xoài chua xắt nhỏ, cá he kho với cà chua. Cá cháy ăn luôn xương luôn vảy.

Sau 45, lúc tản cư trở về, có thể coi như là thời thơ ấu của tôi đã chấm dứt và bắt đầu cuộc đổi đời lần thứ nhứt. Lúa ruộng không thu góp được. Các chị giúp việc nhà đã bỏ trốn sau cuộc đảo chánh năm 1945, trước khi tản cư. Thỉnh thoảng có vài cái xác lính tây bị trói ké sau lưng, nằm sắp, trôi lên trôi xuống theo dòng nước lớn nước ròng, bồng bềnh theo các dề lục bình hoa tím. Cái xác tấp vào bến nhà ai thì người ta lấy sào đẩy nó ra xa cho tới khi chánh quyền vớt nó lên đem chôn. Trên sông cũng có những bó mạ tươi xanh cột lại, nông dân thả trôi theo dòng nước. Chị Dung và tôi vớt lên được một bó, đào đất trồng dưới gốc cây lê. Tới mùa lúa chín chúng tôi có được vài bông lúa lép. Chúng tôi đã trở thành nông dân khi đi tản cư. Các trò chơi khác là bắt dế, bắt cá thia thia, đá lon, đạp xe, đuổi bắt (lính kính ăn cướp). Có một trò chơi rất đặc biệt là chỏng xe bò, vui nhộn, nhưng kể lại sợ bị dài dòng. Tóm lại, đó là những trò chơi bình dân của con nít thời đó.

Tôi và chị Dung tập chạy xe đạp trên khúc đường trước sân vận động. Khúc đường này ngắn nhưng rộng. Ở miền Nam lúc đó người ta gọi xe đạp là xe máy. Vào mùa nắng trên khúc đường này, người ta đem phơi các bó nhang vừa làm xong còn ướt. Có một thằng khờ, tên Khị, tên của nó hay tên ai đặt cho, con cái nhà ai tôi không biết, chỉ ú ớ khi muốn nói chuyện, hay đi lang thang vào các nhà bếp xin cơm nguội. Một bữa chị Dung và tôi đương đạp xe thì bị nó chận đường. Hai đứa sợ quá bỏ xe lại chạy về nhà. May thay có một người lớn trông thấy, khoác tay đuổi nó đi. Nó cười hì hì rồi bỏ đi. Chúng tôi trở lại dắt xe về nhà.

Cách nhà ngoại tôi vài căn là một xưởng nhỏ của người Tàu làm bánh hủ tiếu, bánh tráng. Khi họ xắt bánh hủ tiếu, sáng hôm sau đem ra chợ Cần Thơ bán, má tôi sai các chị ở qua mua bánh vụn, nửa bán nửa cho, đem về xào cho con nít, người giúp việc ăn. Bên cạnh là căn nhà nhỏ có rào của cô Bảy Chơi, một gái buôn hương hạng sang đã quá thời, tóc uốn, còn khá đẹp, hành nghề công khai. Khi tây trở lại, nhà thương, lẫm lúa của dượng Hai ở cạnh nhà ông bà ngoại tôi bị tây xung công làm trại lính. Căn biệt thự có lầu của dượng thì làm chỗ ở cho các sĩ quan. Sĩ quan tây lúc đó mặc sọt, súng sáu mắc vào giây nịt. Thỉnh thoảng có một chiếc jeep đậu trước nhà cô Bảy, không biết tên thật của cô là gì. Mạnh ai nấy sống, yên ổn, không phân chia giàu nghèo, không phân biệt giai cấp. Đất rộng người thưa nên không có xung đột giữa các nhà hàng xóm dù ở trong các xóm nghèo.

Con đường dọc theo bờ sông này gồm đủ các thành phần trong xã hội. Bên mé sông có nhà của bác Năm thợ bạc, nhà anh Bảy xe lôi, nhà chú Mười Tửng bán hủ tiếu. Nhà làm bánh hủ tiếu có hai người con trai lớn chưa vợ. Anh Dường, lực lưỡng, đẹp trai, thường ở trần, miệng luôn luôn tươi cười. Anh Bón cao gầy. Má tôi không nhớ tên, gọi anh ta là thằng Rặn. Anh Dường đương sức lớn, chưa vợ, sinh lực dồi dào, lúc tắm sông ưa ôm sát tôi vào lòng, không biết có ẩn ý gì không. Được ôm vào lòng ấm áp khi tập lội lúc nước cạn nên tôi không tách ra. Hai đứa tôi không mặc quần lúc tắm sông. Bà xẩm già bó chưn, là bà nội hay bà ngoại của anh Dường anh Bón.

Phía bên này con đường đá lởm chởm chưa được tráng nhựa, có căn nhà cổ của ông Hội Đồng đã về hưu, ngôi biệt thự của giòng họ Phạm Ngọc Thuần quốc tịch Pháp, danh giá ở Cần Thơ. Con trai, con gái đều lấy tên tây để trước tên cha. Khi đổi sang quốc tịch Việt, họ lấy tên Thi, Thư... thay thế cho tên Thuần. Tướng Phạm Ngọc Thảo đảo chánh hụt chính phủ Ngô Đình Diêm, trốn ra chiến khu, rồi ra Bắc theo cộng sản. Anh Phạm Ngọc Thu, chánh án, là chồng kế của chị Ba, sau khi người chồng trước của chị tập kết ra Bắc. Anh Ba, quê quán ở Gò Công, đã theo học được ba năm Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Anh là giáo sư dạy vẽ ở tư thục Nam Hưng, Cần Thơ. Anh cao lớn đẹp trai. Bọn học trò con gái, sau buổi học nắn tượng đất sét, ra bồn nước rửa tay nắm tay thầy để chọc ghẹo.

Tôi học trường Việt, theo tiểu học Việt, cho tới khi đổ bằng tiểu học, lúc đó gọi là bằng cao đẳng sơ học (certificat supérieur). Bằng tiểu học (cerificat élémentaire), thi cuối lớp ba. Từ tiểu học lên năm cuối trung học, tôi phải thi tất cả là 5 cái bằng: 2 ở tiểu học, 3 ở trung học: một bằng brevet, hai bằng tú tài. Những kẻ cực đoan chống Pháp bảo đó là chánh sách ngu dân, thi nhiều để cản trở con đường học vấn của dân bản xứ. Tôi thì nghĩ rằng nói như vậy có thể là không đúng, vì việc thi cử ở chánh quốc hình như cũng y hệt.

Lên trung học tôi theo chương trình Pháp —  lúc đó vừa có chương trình Việt với lớp đệ thất đầu tiên trong Nam — cho tới khi đổ tú tài toàn phần. Rồi thi vào Đại Học Sư Phạm Sài Gòn, ban Pháp văn, khóa đầu, mỗi tháng được học bổng một ngàn rưỡi, đi xi-nê, chiều ngồi quán kem, tối vào phòng trà ca nhạc đã thay thế cho các vũ trường bà Ngô Đình Nhu ra lịnh dẹp bỏ sau vụ vũ nữ Cẩm Nhung bị tạt át-xít. Các phòng trà ca nhạc này rất bình dân, dành cho bọn sinh viên, khán giả ít tiền, chai nước ngọt, chai bia là giá tiền vào cửa, có thể ngồi coi cho tới khi hết show, chưa phải là phòng trà ca nhạc sang có bán rượu ngoại khi Mỹ tới, như La Dolce Vita, Queen Bee, Đêm Màu Hồng...

Tôi đã nghe Thanh Thúy từ Huế mới vào Sài Gòn hát bài Tiến em tại quán Anh Vũ trên đường Phạm Ngũ Lão có nhiều quán phở, tòa soạn. Chị Hiền, du học Pháp trờ về, bạn đồng khóa, nói Thanh Thúy cái đầu to hơn thân mình, không cân xứng. Ca sỉ Bích Chiêu chưn cao chưn thấp nên lúc ra sân khấu hát phải đong đưa cái chưn ngắn từ sau ra trước và ngược lại theo điệu nhạc. Tôi mê nghe hát nên không để ý, chỉ thấy họ đẹp và hát hay. Lúc đó Thanh Thúy là Juliette Gréco Việt Nam của tôi. Cơm nước mẹ già tiếp tục nuôi miễn phí.

Ở tiểu học — 5 năm — chương trình học gồm nửa ta, nửa tây. Mỗi tuần phải viết ám tả (chính tả) tiếng Pháp, làm luận văn tiếng Pháp. Ở trung học, ngoại trừ thầy Việt văn, các giáo sư Việt đều nói tiếng Pháp khi giảng bài. Sử Việt chỉ học đại khái thời tiểu học. Ở trung học chỉ học sử Pháp, địa dư Pháp. Ở tiểu học, con trai con gái đều đi chưn không tới trường cũng như lúc ở nhà. Con trai mặc sọt, sơ-mi. Con gái mặc đồ bà ba, tóc kẹp sau lưng rất nhà quê.

Tôi nhớ ở tiểu học Biên Hòa chỉ có một lớp dành riêng cho con gái, lớp nhì, do cô Hữu hiền lành, mặt bị mụn cám, chưa chồng, lãnh dạy. Khi học sinh làm ồn, cô đặt ngón tay trỏ trên miệng như đầm, nói: su su (chu chu, chuchoter, nói khẽ) nên chúng tôi đặt tên cho cô, là cô Sù. Không biết mấy đứa con gái nhỏ mới nhập trường học ở đâu, vì tôi không nhớ có lớp học chung nam nữ.

Lê Thị Huệ:: Anh có bao nhiêu anh em trai, bao nhiêu chị em gái. Má anh ảnh hưởng trên anh điều gì nhất ? Trong số đông các anh chị em, anh trai, chị gái, em trai, em gái, ai là người thân thiết với anh nhất ?

Nguyễn Đăng Thường: Ba chị gái, ba anh trai. Tui là cậu út, có chị vú tên Tiệc dắt đi chơi, tắm rửa, cho ăn, cho tới khi chị trốn nhà "theo trai", một anh thơ điện. Tôi có kể chuyện chị vú Tiệc trong một bài thơ tự do, không nhớ đã gởi cho báo nào. Sau đây là vài khổ thơ bất tận về chị vú của tôi:

anh tích và chị tiệc

bố mẹ bán trừ nợ

bị ai mắng ai nhiếc

trả lại tôi tuổi thơ

thơ bỗng thoát ra ngoài

hiên cũ không mưa thu

thánh thoát rơi sân ngoại

bàn tay trẻ sờ vú

mẹ tôi trong giấc ngủ

ngàn thu trong sương mù

tôi bước theo chân gã

du đảng tới cuối ga

a pô li ơi xinh

khúc ca gã lụy tình

ba lan vẫn xác xơ

quê cha anh còn nhớ...

Tích, Tiệc, vì bị ám ảnh bởi cái đói, cái đói quanh năm. Bà ngoại tôi "mua" và cho cả hai theo má tôi khi má tôi lấy chồng. Ở nhà chủ, chị Tiệc béo mập ra, da thịt trắng hồng. Anh Tích về sau trốn nhà, đăng lính cho tây, sang Pháp. Tôi không có kỷ niệm về anh Tích. Ông ngoại tôi là người Nam, gốc Phú Lâm hay Bình Chánh. Bà ngoại tôi là gái Tàu. Theo lời bà dì Sáu kể lại (má tôi thứ năm), khi lấy chồng Việt bà ngoại muốn đoạn tuyệt hẳn với gia đình. Hai người em trai mặc đồ tàu tới thăm, bà đuổi đi, không tiếp. Tôi không thể hình dung cuộc tình thời thanh xuân của ông, bà ngoại tôi, cớ chi cô gái Tàu kia đã đoạn tuyệt với gia đình mình.

Bà ngoại tôi nhai trầu, thích ăn nước mắm nhỉ thượng hạng. Một vài tháng có một bà bán nước mắm ghé qua nhà với vài chai nước mắm nho nhỏ như lọ nước hoa, để bà tôi nếm thử, trước khi đặt mua. Ông ngoại tôi làm tham tá, bị đổi ra Hà Nội, sanh được 4 công tử 3 công nương. Không hiểu sao, ngoại trừ bà dì Hai, má tôi, và cậu Long (thứ tám) nói giọng Nam. Dì Sáu và cậu Bảy (Phạm Văn Hạnh tác giả tập thơ văn xuôi Giọt sương hoa, thuộc nhóm Xuân Thu Nhã Tập, bạn rất thân với Nguyễn Tuân) nói rặc giọng Bắc. Má, dì, cậu tôi gọi ông bà ngoại tôi là Thầy, Mẹ. Mợ Bảy vợ cậu Hạnh có nói khi di tản qua Mỹ ở Syracuse gần New York, một hôm mợ đi làm về vào phòng nằm nghỉ. Một lúc sau cậu Bảy vào gọi mợ ra lạy bàn thờ. Hôm đó là ngày giỗ, cậu Bảy mua một con vịt Mỹ đem về luộc. Cậu nói lúc còn sống Thầy thích ăn vịt luộc. Cậu Bảy ít nói. Má tôi và bà dì Sáu dùng từ đánh giấm. Tụi nhỏ đánh giấm tặng nhau cười hí hí.

Chị Ba có kể chuyện lại rằng mấy đứa nhỏ và bà dì Sáu, buổi chiều cơm nước xong ra ngoài sân ngồi hứng mát trên ghế băng. Có một đứa ăn sầu riêng thả bom. Bà dì Sáu hít hít rồi nói : Sầu riêng ở đâu thơm quá. Chị Ba có tính hay khôi hài, nên chúng tôi không biết đó là chuyện thiệt hay bịa.

Bà dì Sáu có ngôi biệt thự khá to ở Sài Gòn, đối diện vườn ông Thượng (vườn Bồ Rô), vườn hoa duy nhứt rất đẹp do người Pháp xây cất. Con đường này tên Verdun thời tây, rồi  Nguyễn Văn Thinh thời ta, rồi Cách mạng Tháng 8 thời cộng. Nay nó đương được, bị mở rộng thêm, chiếm các sân trước nhà, lấn vào nhà dì Sáu tới thềm. Nếu xui xẻo có thể bị cắt xén thêm, mất nửa nhà.

Có thể bà dì Hai sanh Nam, má tôi lấy chồng rời Hà Nội sớm nên cả hai đều nói giọng Nam. Má tôi lấy chồng năm lên 16. Ảnh hưởng của má tôi có thể là sự nhẫn nại, hy sinh suốt cả đời cho con cái sau khi chồng chết. Một tình thương âm thầm, không bao giờ thổ lộ, đau khổ giữ kín. Buồn đau thế mấy cũng không khóc. Má tôi và dì Sáu là hai người đàn bà không nước mắt. Nghèo nước mắt nhưng giàu tình thương.

Đám con trai, con gái hiếu thảo của bà từ bé tới khi trưởng thành đều coi sự nuôi nấng, hy sinh của mẹ như một điều tất nhiên. Tôi đã không nói dạy dỗ, vì má tôi không răn dạy tôi điều gì cả. Chỉ lo ăn, lo mặc là đủ mệt rồi. Luân lý, đạo đức có sẵn trong gia đình, rồi được dạy thêm ở trường. Không một lời cảm ơn, không một món quà, dù mọn, để biếu mẹ. Phần thưởng cuối đời của bà là tai biến mạch máu não. Bị tê liệt nửa người, mất tiếng nói, hơn hai năm trời nằm ngữa nhìn lên trần nhà, chờ chết.

Khi bà qua đời, đám con còn lại sáu đứa, cộng thêm rể, dâu không ai nói với ai một lời. Mặc cảm tội lỗi, hay tình thương mẹ dồn nén bao năm, bùng phát lên bằng những cãi vả, không đồng ý với nhau chỉ vì vài chuyện cỏn con. Anh Cương, lớn hơn tôi hai tuổi, bị bắt lính, vào hôm cuối cùng bỗng dưng xuất hiện khiến cả nhà chưng hửng. Vậy là đám con đã có mặt đầy đủ để tiển đưa mẹ tới nơi an nghĩ cuối cùng. Ông sư coi ngày tốt để hạ huyệt, nói phải chờ ba, bốn ngày giữa mùa nắng gắt.

Trước hôm động quan, nắp hòm bật lên, phải niềng ba vòng sắt. Khách khứa bàn ra nói vào: người chết giận vì đám con không hòa thuận, niềng nắp quan tài lại như vậy linh hồn sẽ không siêu thoát, v.v... Thương mẹ và hối hận, nên tôi như điên như dại, tin dị đoan. Khi hòm đã hạ huyệt, tôi đòi phải tháo bỏ ba cái niềng sắt. May thay giữa trưa nắng gắt nắp hòm không bật tung lên.

Trở về nhà, tôi nổi cơn, mắng chửi, cầm quạt giấy quất vào mặt ai đó. Ông sư trẻ đương đọc kinh tiếp hốt hoảng quơ chuông quơ mõ bỏ chạy. Má tôi pháp danh Nguyệt Hòa. Tôi theo chủ nghĩa vô thần, nhưng trong những lúc lo sợ vẫn cầu nguyện Chúa, Phật, Trời.

Chôn cất, xây mộ xong được vài năm, tưởng rằng bà đã được yên thân, thì lại được nhà nước vì dân giải phóng, dẹp hết các nghĩa trang tương tế ở Sài Gòn. Hài cốt được hỏa táng, hủ tro gởi vào chùa Vĩnh Nghiêm. Tôi buồn bã sau khi mẹ qua đời. Một đứa học trò cũ, lúc tan giờ học ra lấy xe, nó xe đạp, tôi Honda, nó nhìn tôi nói: Thầy bây giờ già quá. Lúc mới được bổ nhiệm về Chu Văn An, tôi là giáo sư Pháp văn trẻ nhứt, rất tây.

Khi con cái đã khôn lớn má tôi tái giá với một ông Huyện đã về hưu, gốc Biên Hòa. Ông là chủ tịch hội SAMIPIC, đã cùng với ông dượng Sáu sáng lập trường Đức Trí, trường nữ trung học tư thục đầu tiên ở Sài Gòn. Đức là tên ông dượng Sáu, Trí là tên cậu con trai út của dượng.

Thời con gái má tôi rất đẹp. Ba tôi là sinh viên trường thú y, đã ra trường. Có một anh sinh viên trường thuốc năm thứ ba ở Hà Nội rất si tình má tôi. Căn nhà do chính phủ cấp gần hồ Hoàn Kiếm khá rộng. Bà ngoại tôi nuôi trọ sinh viên để kiếm thêm tiền, phần đông từ Nam ra Hà Nội học cao đẳng. Nhờ vậy mà ba cô con gái đều có chồng bác sĩ (dì Hai), thú y (má tôi), kỹ sư (dì Sáu). Gọi bác sĩ, thú y, kỹ sư cho nó oai, chớ thật ra lúc đó tây chỉ cấp cho bằng y sĩ (médecin), thú y Đông Pháp (không chánh ngạch), chuyên viên kỹ thuật (agent technique).

Ba tôi mất sớm. Ông bác sĩ si tình má tôi, vợ cũng qua đời sớm. Ông ta muốn tái giá với má tôi nhưng bà không chịu. Vì mỗi bên đã có bảy đứa con riêng. Má tôi nói ở chung một nhà để chúng nó đánh nhau làm giặc trong nhà à. Khi cả hai sắp về chiều, ông bác sĩ kia có tìm gặp lại má tôi một lần nữa. Hai ông bà ra Chợ Cũ ăn cơm rồi đi dạo phố Sài Gòn nhắc lại chuyện xưa, có chụp chung một tấm hình trên đường Catinat (Tự Do). Má tôi cất tấm hình đó trong ngăn tủ máy may. Khi bà qua đời, tôi trở về căn phố cũ để dọn dẹp giấy tờ mới khám phá ra tấm hình, đốt bỏ.

Má tôi qua đời, tôi buồn nên tìm đường ra hải ngoại, sang Pháp. Từ nhỏ tôi đã chứng kiến quá nhiều cái chết nên không thể tỉ tê trong thơ. Thơ Hồ Xuân Hương, thơ Trần Tế Xương che giấu những giọt nước mắt bằng những tiếng cười. Nước mắt của một phụ nữ cô đơn. Nước mắt của một nho sĩ thất chí. Tiếng cười trong thơ thay cho tiếng khóc: cười để khỏi khóc. Tôi cười cho thân phận mình. Cười cho số phận của quê hương:

Trông lên thì chẳng bằng ai

Đến khi trông xuống thảy đều hơn ta

Người anh lớn của tôi bỏ học ra chiến khu năm 17-18 tuổi trước khi thi tú tài. Vài năm sau bị tây bố ráp bắt được, giam anh tại trại tù Tân An. Anh bị bắt vì phải quay lại căn chòi lấy cái cặp da đựng tài liệu và khẩu súng sáu, chưn bị lún trong bùn, trong khi các đồng chí khác chạy thoát. Cả nhà không ai hay biết. Một hôm có người liên lạc tới cho hay, vài tháng trước khi anh chết. Cuối cùng anh xin giấy bút tự nhận tội bằng tiếp Pháp. Người Pháp chủ trại thương tình nên đối đãi tử tế hơn.

Ở trại giam, anh bị bắt cho phơi nắng mỗi ngày nên bị sưng màn óc. Má tôi xin tá túc trong ngôi chùa gần bên. Mỗi buổi sáng bà mua gói xôi, gói bắp, chiếc bánh dừa, tô hủ tiếu tới gần dãy rào kẻm gai nơi tù nhân ra rửa mặt, làm vệ sinh, đưa cho anh. Anh tôi nói: Con ở đây không sao, má về nhà lo cho các em đi. Vài ngày trước khi anh lìa đời, không tiểu tiện được, bụng phình lên. Nhà chùa cho một miếng đất để chôn, gần bờ sông, dưới chân cầu Bến Lức. Hy vọng nó vẫn còn nằm yên tại chỗ.

Ba cô em họ học Marie Curie, con dì dượng Sáu, thần tượng anh tôi. Họ dán hình anh tôi vào trang đầu quyển an-bom, phía dưới tấm ảnh ghi hai câu thơ Tố Hữu: Có ai hiểu nỗi hờn ghê gớm, Trong mắt người trông với núi sông. Các cô em họ chép thơ Tố Hữu in xưng xa mực tím chữ tỏ chữ mờ, từ Bắc đem vào Nam, từ chiến khu mang về thành. Một người chị của tôi tên Dung — Phương Dung — nữ sinh nội trú Gia Long, lớp đệ tam, tổ chức cuộc bãi khóa, rồi leo tường nhảy ra ngoài, xuống đường đi biểu tình chống Pháp, với Trần Văn Ơn.

Trần Văn Ơn bị bắn chết (1950). Chị tôi bị đập dùi cui bể đầu, có thể là một nguyên do cho bịnh tâm thần của chị về sau. Chị bị đuổi học. Sợ công an theo dõi, má tôi dắt chị lên Biên Hòa ở nhà anh chị Hai, nơi tôi đã ở từ năm 1947 để học tiếp cho hết bậc tiểu học. Chị Dung lấy tập thơ Tỗ Hữu chép tay rất đẹp, mở ra đọc bài Mồ côi, hỏi tôi hay hông. Tôi rơm rớm nước mắt quay mặt nhìn ra cửa sổ.

Sau cái chết của anh tôi, hai cô em họ cũng bị đuổi học và một người anh rể, chồng chị Ba, bỏ học bỏ gia đình ra chiến khu. Sau Hiệp Định Genève chia cắt đất nước, họ tập kết ra Bắc. Một cô em họ tên Bình Thanh, giỏi tiếng Pháp, tiếng Anh, cuối năm đệ nhị lãnh prix d'excellence (giải ưu) của hoàng hậu Nam Phương sách ôm không hết.

Bình Thanh được biệt phái làm thông dịch viên cho bà Bình, bộ trưởng Bộ Ngoại Giao lúc đó, để tham dự các cuộc hòa đàm. Cả hai có chụp hình chung với Jane Fonda tại Paris (1972).

Trong 3 tháng nghỉ hè ở nhà dì dượng Sáu chúng tôi dựng kịch Ải Nam Quan, kịch thơ của Hoàng Cầm. Bình Thanh đóng vai Nguyễn Phi Khanh, khăn đóng áo dài, đeo gươm. Bình Trang đóng vai Nguyễn Trải hay tráng sĩ, tôi không nhớ. Chị Dung đóng vai sơn nữ tay mang lẳng hoa. Tôi đóng vai cậu bé đưa thư. Các buổi tập dợt hay bị gián đoạn vì gây gổ. Đêm ra mắt, cơm chiều dọn dẹp rửa chén xong mấy chị giúp việc được mời lên lầu làm khán giả danh dự, vì chẳng có ai khác, vì là một buổi diễn chui, có trưng cờ đỏ sao vàng, hát Tiến Quân Ca. Tuy vậy, đương hát nửa chừng thì ông dượng Sáu lên bắt dẹp. Ở trường Bình Thanh và các bạn diễn kịch Đi Chùa Hương. Bình Thanh trong vai văn nhân, chị Đoan rất đẹp đóng vai cô gái, khăn mỏ quạ, áo tứ thân.

Cuộc đời theo cách mạng của mười nữ sinh ưu tú Marie Curie, trong số này có Lưu Hữu Tuyến em gái nhạc sĩ Lưu Hữu Phước, đã được kể lại trong cuốn Mười ngả đường đời (nxb Phụ Nữ, 1998).

Trong lời giới thiệu cuốn sách có ghi lời bình luận của cô Patricia Norland, một nhà sử học trẻ của Mỹ: Cuộc đời của họ là một bức tranh tổng quát có một không hai về lịch sử cận đại Việt Nam... Rất ít người Mỹ biết rõ nguồn gốc và động cơ thúc đẩy đối phương của mình. Làm sao chúng ta có thể hiểu được một dân tộc khác nếu chúng ta không biết gì về những động lực cơ bản đã nhào nặn nên lịch sử và tính cách của họ ?... Như một nhà bình luận đã khẳng định: Những chuyện xảy ra trong lịch sử cận đại Việt Nam không chỉ thuộc về một nước, một dân tộc hay một thế hệ. Chúng có giá trị toàn cầu.

Lời giới thiệu cũng có ghi: Chị Cúc Xuân, người đã từng học cùng lớp với Trần Văn Ơn, không hề ngờ là hôm đó chúng bắn vào học sinh - lần đầu tiên nhìn thấy cảnh đó trước công viên dinh Gia Long. "Tụi tôi núp vô một nhà bên công viên. Phương Dung, chị họ của Bình Thanh bị đánh bể đầu phát điên suốt đời".

Nhà sử học Patricia Norland tất nhiên đã không phân biệt chiến tranh chống Pháp và chiến tranh đánh Mỹ. Các cô nữ sinh ngây thơ, dạt dào tình yêu quê hương, ôm ấp những lý tưởng cao đẹp, cũng như những người yêu nước khác, trong số này có người anh lớn của tôi, đã bị những lời tuyên truyền của Việt Minh đánh lừa. Cũng may là các cô nữ sinh này thảy đã sống sót trở về Nam, trở lại mái trường xưa ngồi dưới gốc cây cũ chụp chung một tấm hình kỷ niệm mới.

Tuổi trẻ hy sinh mong sẽ có tự do, bác ái, công bằng, liberté, fraternité, égalité. Họ học trường đầm, mặc jupe mặc blouse đơn sơ may nhà, cuối cùng phải đau lòng chứng kiến cảnh đất nước hôm nay. Cái thế hệ theo Tây học trong Nam lẫn ngoài Bắc và con cái của họ, giai cấp nhà giàu mới của chủ nghĩa thực dân trên đất nước chúng ta vẫn đậm đà tình yêu quê hương và muốn giải phóng đất nước. Cái thế theo Nga theo Tàu ở miền Bắc rồi miền Nam và con cái của họ, giai cấp nhà giàu mới của chủ nghĩa cộng sản sau chiến tranh, ngày nay chỉ lo ăn chơi đua đòi khoe của.

Sau chiến tranh, nhờ được cô em họ đề cử, bà già tôi (đã qua đời, tôi ở hải ngoại) được trao tặng bằng mẹ chiến sĩ anh hùng, thời bao cấp mỗi tháng gia đình được cho vài hộp sữa, chị Hai tôi lãnh. Anh rể tôi tên Khoa — bạn học cũ với anh lớn tôi cũng tên Khoa đã ra chiến khu — chồng chị Dung, là một bác sĩ khá giàu có ở Cần Thơ. Sợ bọn cán bộ tới hôi của, anh cho lộng kiếng tấm bằng "mẹ chiến sĩ anh hùng" treo giữa phòng mạch. Chị Dung là hoa khôi nội trú Gia Long. Anh Khoa của tôi, (thứ 3 trong gia đình), ít nói như cậu Bảy, có nụ cười lạt thếch, đã ảnh hưởng tới tình yêu quê hương của tôi.

Phía cộng hòa, tôi có một người cháu rể, đổ bằng kỷ sư hành chánh, được bổ làm trưởng ty hay phó trưởng ty, phải đi lao động cải tạo, bỏ thây ngoài Bắc. Vợ nó và hai con nhỏ, một gái đầu lòng và một con trai, di tản sang Mỹ. Cuối niên học, thằng con trai lên bục kể lại chuyện gia đình và cái chết của ba nó trước đám cử tọa gồm giáo sư, cha mẹ học sinh, mọi người đều bùi ngùi.

Hình như nó là bạn đồng khóa với Đinh Linh. Nó muốn trở thành nhà văn, có gởi meo thăm tôi và xin tôi cho những lời chỉ dẫn khuyên bảo, nó nói kiểu như Thư gởi cho những người trẻ tuổi của Rilke. Tôi nói muốn viết thì phải tự học. Nhưng nó không viết được, dù có biên tập với Đinh Linh một tuyển tập các truyện ngắn Việt dịch sang tiếng Anh, xuất bản bên Mỹ. Bây giờ tôi không biết nó đương làm nghề gì.

Lê Thị Huệ:: "Vài cái xác lính Tây tay bị trói ké sau lưng, nằm sấp, trôi theo các dề lục bình hoa tím”. Wòa, tâm tư của một cậu bé lúc nhìn thấy các hình ảnh này như thế nào ? Biết là anh thường diễu cợt tất cả mọi chuyện, nhưng đọc câu mô tả trên, thấy một hình ảnh xi nê đẹp.

Nguyễn Đăng Thường: Cám ơn nhận xėt rất tinh tế của chị. Chí ít thì người chết cũng đã lênh đênh trên sông nước với hoa trước khi được vớt lên. Thật ra cậu bé lúc đó chưa có cảm nghĩ. Chỉ chạy dọc theo bờ sông với đám bạn nhỏ coi chơi một hồi rồi giải tán. Cái xác trôi tấp vào bến nhà ai thì họ lấy sào đẩy ra cho tới khi nó được chính quyền vớt lên đem chôn. Năm 45, trước lúc tản cư và sau khi tây đã rút khỏi Đông Dương, vài tù nhân chính trị từ Côn Nôn về có đem theo mấy con ba ba rất lớn, để trên sân sau, gần bờ sông trong dinh ông chánh, tụi tui có vào coi.

Lê Thị Huệ:: Người Pháp tiếng Pháp ở Việt Nam. Anh được, bị, học, và chắc cũng đã mê lắm mới sáng tác theo Rimbaud. Tôi và anh cũng đều được, và bị học những nguồn văn hóa của các đế quốc xâm lăng mang đến Việt Nam. Và rồi chúng ta bị, được, yêu các nguồn văn hóa của các kẻ khống chế đời sống chúng ta. Bây giờ ra ngoài Việt Nam lâu năm, mà vẫn cứ viết tiếng Việt vanh vách. Anh có thể nói những nhận xét về hiện tượng bi kịch chồng chéo này của những kiếp người ly hương khốn nạn lẫn may mắn như chúng ta ?

Nguyễn Đăng Thường: Đối với tôi, văn hóa và văn minh Pháp đã có ảnh hưởng tốt, nên không có xung đột. Tôi không những dễ dàng chấp nhận nó một cách hồn nhiên, mà còn luôn luôn muốn tiếp nhận thêm cho tới lúc chết. Tôi may mắn có khá đủ học thức, kiến thức, hiểu biết, để phân biệt giữa ảnh hưởng tốt và ảnh hưởng xấu. Thiển nghĩ của tôi là chúng ta không nên tự ái, tự ti, tủi thân, bi thảm hóa số phận "nhược tiểu", "nô lệ", "lưu vong".  Thuộc địa, di tản là định mạng của dân tộc Việt. Định mạng, bởi lẽ chúng ta không thể chọn cha mẹ, chọn đất nước, chọn thời đại khi sinh ra, thì đành phải chấp nhận thôi.

Lỗi không ở nơi người dân, hay ở chúng ta những người cầm bút, mà ở các ông vua, hoàng đế thời xưa, đã ít khôn lanh hơn các nước láng giềng như Thái, Nhựt. Dù sao, chế độ nô lệ, thuộc địa, đế quốc xâm lăng, là một giai đoạn của lịch sử đã có từ ngàn xưa ở Ai Cập, Hy Lạp, Trung Hoa. Đó là cách để nhân loại phát triển, để ra bước ra khỏi thời kỳ bộ lạc. Về sau và ở thế kỷ 19, để một nước bé nhỏ như Tây-ban-nha, Bồ-đào-nha, Anh, Pháp trở nên giàu mạnh. Trong cuộc Nam tiến, Việt Nam đã chiếm đất Chiêm Thành, đất của Cam Bốt. Nó còn đương tiếp diễn với Nga, Tàu hiện nay. Cái may là chúng ta chưa bị mất nước, chưa bị đồng hóa, bị diệt chủng như Chiêm Thành, dân Aztec, người Da Đỏ. Sau đây là vài cảm nghĩ châm biếm của tôi trong tập Thơ bất tận đã được Giấy Vụn xuất bản năm ngoái, 2014:

thế giới ngày hôm nay

thế giới của ngày mai

ai đúng và ai sai

thế giới này của ai

thế giới này của tôi

bởi tôi chỉ có nó

không chọn cha mẹ tôi

tôi cũng không chọn nó

thế giới không của bạn

cứ bán tôi sẽ mua

kí hợp đồng dài hạn

xông xuôi rồi bắt xua...

Trả lời phỏng vấn, nhà thơ Charles Simic có nói: "Cuộc đời rất tuyệt vời, thế nhưng chúng ta bị bủa vây bởi những thảm kịch mỗi ngày, nếu không của ta thì của tha nhân. Tôi để cho độc giả tự suy luận qua từng bài thơ. Tôi chỉ tường thuật lại cảm giác của riêng tôi về thế giới, những cái đẹp của nó và những cái ác của nó."

Cái mà chị gọi là văn hóa xâm lăng của Tây phương, nếu tôi hiểu không sai, thật ra tôi thấy nó không đáng sợ. Cùng với sự bốc lột, nhưng ít thẳng tay hơn các chế độ cộng sản ngày nay, người Pháp cũng đã mang tới cho chúng ta ánh sáng văn minh và nhiều thứ khác nữa. Nếu không có trường học và học vấn miễn phí dưới thời Pháp thuộc, có thể tôi và nhiều người khác nữa, đã không được cấp sách tới trường. Trước đó, ai may mắn hơn thì có thể được một ông đồ dạy viết chữ nho, ê a Tứ Thư, Ngủ Kinh. Văn hóa ngoại xâm luôn luôn là con dao hai lưỡi. Nó vừa nô lệ hóa vừa cung cấp cho ta phương tiện để tự giải phóng, kể luôn văn hóa Tàu đã cho ta Hán tự, nghĩa là chữ viết, và đạo đức Khổng Mạnh để tổ chức xã hội, gia đình. Các dân tộc thiểu số miền thượng du tới nay vẫn chưa có chữ viết.

Tuy vậy, chúng ta cũng nên sáng suốt. Các chiến thắng xưa, đứng vững ngàn năm, hai cuộc chiến tranh thắng Pháp, thắng Mỹ có thể được, bị lạm dụng để che mắt. Trung Hoa ngày xưa khác với Trung Quốc ngày nay. Ngày xưa, xua quân qua biên giới không dễ dàng, võ khí của đôi bên đều là cung tên, giáo mác, quân thù ở xa. Ngày nay sự chênh lệch kinh tế, võ khí, quân đội giữa hai bên quá lớn. Kẻ thù đội lốt đồng chí đương ở trước mặt, bên hông, trong lòng đất nước.

Khi trường Mỹ thuật Đông Dương được thành lập, các giáo sư Pháp đã khuyến khích sinh viên trau giồi, khai thác các kỷ thuật cổ truyền như sơn mài, tranh lụa. Không có trường mỹ thuật, các họa sĩ của ta sẽ không biết sử dụng sơn dầu, phấn tiên. Cái đáng sợ là chủ nghĩa công sản, chủ nghĩa tư bản đỏ bây giờ: kiểm duyệt, dân tộc tính rởm, lễ hội bị khai thác, thương mại hóa tối đa, hòng ru ngủ, để cho dân ngu có một cái gì đó để tự hào. Dân chúng càng ngày càng thêm dốt nát, tin dị đoan, buôn thần bán thánh, dùng bạo lực để đối xử với nhau.

Tôi viết tiếng Việt vì quen dù còn vụng về, vì nó dễ hơn tiếng Pháp, tiếng Anh. Nhứt là vì có nơi để gởi bài, và hy vọng có người đọc. Đinh Linh có dịch một, hai bài thơ của tôi nhưng chắc chỉ có vài độc giả của tờ tạp chí đó đọc thôi. Mong Đinh Linh, nếu không được các ông Pulitzer chiếu cố, thì cũng sẽ được trao cho một giải thưởng thơ nào đó.

Thiển nghĩ của tôi là ai viết được tiếng gì thì cứ viết, muốn viết cái gì thì cứ viết, ở đâu cũng vậy, trong nước hay ngoài nước, không cần quan trọng hóa vấn đề, chức năng và lòng yêu nước của nhà văn, trăn trở nọ kia kia nọ, dòng chánh, ngoài luồng. Ở hải ngoại, ai có tác phẩm hay, đáng đọc sẽ nổi tiếng trong cộng đồng, rồi cả nước, rồi khắp thế giới qua bản dịch. Thế giới đã trở thành một ngôi làng với thị trường chung, với internet. Henry James, Joyce, Beckett, Conrad, Nabokov, Simenon, Singer, Brodsky, Kundera, Arenas, Hosseni... đâu cần nhãn hiệu nhà văn lưu vong. Và Phạm Thị Hoài. Và Dương Thu Hương. Và nhạc sĩ Chopin. Và Liszt...

Nói về tính dân tộc, Nabokov trong một buổi nói chuyện (lecture) về văn chương ở Wellesley College hay Cornell University, đả kích cái "linh hồn Nga" trong tác phẩm của Dostoievski. Nabokov phủ nhận toàn bộ tác phẩm của Dostoievski và của Gorki. Dostoievski ngày nay vẫn còn độc giả. Gorki thì chắc không còn được bao nhiêu. Nabokov có nói một độc giả tốt cần có 4 điều kiện: một cuốn từ điển, trí tưởng tượng, trí nhớ tốt, và đôi chút cảm nhận về nghệ thuật. Độc giả không nên hòa mình với nhân vật. Người bình dân coi cải lương nghĩ mình là Kiều nên chửi mắng Sở Khanh, Tú Bà, Hoạn Thư. Độc giả lý tưởng phải là một người xa lạ khi tiếp cận tác phẩm. Solzenitzyn thần tượng chủ nghĩa quốc gia nên không thể sống và viết thoải mái ở Mỹ. Nhà phê bình Nguyễn Hưng Quốc quan tâm đến — để tránh nói là đặt nặng — các vấn đề lưu vong, đa văn hóa, nhưng ông vẫn sống vui vẻ và viết dễ dàng ở hải ngoại. Linda Lê thì không hoàn toàn thoải mái nhưng vẫn viết khá đều tay.

Lê Thị Huệ:: Bắt đầu trả lời phỏng vấn, anh chứng tỏ cái tinh thần diễu cợt và nghi ngờ về một sinh hoạt. Điều này đã thể hiện trong nhiều sáng tác và bài viết của anh dạo sau này. Điều này làm cho các bản văn ký tên Nguyễn Đăng Thường có một mức độ khả tín và đáng yêu rất riêng biệt, mà không phải ai cũng có thể sở đắc được. Vì phải tới một trình độ, mức độ, và tài năng nào đó, mới biến hóa triết lý xem thường đời sống này thành một thái độ “văn chương” đáng đọc. Tôi muốn hỏi từ bao giờ anh thâu tóm tinh thần này vào trong mình.

Nguyễn Đăng Thường: Cám ơn những lời khen tặng ưu ái của chị dành cho tôi. Tôi cũng có thể lợi quả bằng cách nói rằng: Phải có một trình độ, mức độ, và tài năng cao hay khác thường để nhìn thấy cái đẹp trong những cái tào lao tôi viết ra. Xem thường đời sống thật ra là vẫn còn để ý tới nó đó chớ, là còn có phản ứng, là chưa hoàn toàn hững hờ. Có khi người ta giả bộ chê bai hay coi thường nọ kia chỉ vì chưa có đó thôi. Lý luận cho thêm chuyện, chớ tôi hoàn toàn đồng ý với nhận xét của chị, và tất nhiên hoan nghinh hết mình cách đọc tôi của chị. Tuy nhiên, tôi nghĩ đa số độc giả, nếu có đọc tôi, hễ dễ dãi vui tính một tí, thì sẽ mỉm cười, rồi quên ngay. Đối với những độc giả trân trọng văn chương quá mức, các nhà phê bình, nếu có, thì có thể đó chỉ là những trò đùa, hoặc nhảm nhí, hoặc vô duyên, hay chưa tới:

dù là đứa ngu si

hay là đại thi sĩ

chả có gì lâm li

ôi đời mi phi lí

.....

tôi không chê cuộc đời

để chui vào thiền khúc

tôi không ái cuộc đời

để vinh danh trần tục

.....

tôi bán không ai mua

những dòng thơ bất tận

những mỉa mai uất hận

mời bạn đọc thơ chùa...

(Thơ bất tận)

Cũng có thể là tôi quá khắt khe khi tự chấm điểm ? Đừng quên tôi là một nhà giáo không thiên vị ai cả. Nói vậy chớ ngày xưa làm giám khảo trong các buổi thi vấn đáp, nếu thấy thí sinh là quân nhơn thì tôi nới tay. Tự phê phán mình, có thể là một cách rào đón, đỡ đòn trước khi nó tới, để khỏi bị vỡ mặt, là một thái độ hèn nhác. Không dám hy vọng điều gì cả để khỏi bị thất vọng ? Dẫu sao thì đó cũng là những cảm nghĩ chân thật.

(còn tiếp)

Nguyễn Ðăng Thường sinh tại Battambang, Cambodge (Campuchia) vì thân phụ chống Pháp tranh cãi với Phạm Quỳnh ở Hà Nội nên bị thuyên chuyển. Tốt nghiệp Ðại học Sư phạm Sài Gòn khóa thứ nhất (1961) ban Pháp văn. Chọn nghề giáo vì khóa học ngắn (3 năm) và chỉ phải dạy 16 giờ mỗi tuần. Ra trường được bổ về Chu Văn An (hậu thân của Trường Bưởi) và chỉ dạy ở đây cho tới khi ra hải ngoại. Không dạy trường tư. Như vậy có thể coi như đã làm nghề "gõ đầu trẻ" nhiều hơn là "bán cháo phổi".

Thích viết nhưng viết khó và lười và nên không có ươc vọng trở thành nhà văn nhà thơ. Nhưng sau khi mãn lính chín tuần (1969) đã được anh Hoàng Ngọc Biên, bạn học ở trung học và anh Diễm Châu, bạn của anh Hoàng Ngọc Biên "rủ rê" nên viết thử chơi. Có một bài thơ hay một bài “Nhật ký tập thể” đăng trên số thứ ba của tờ Trình Bày ra ngày 1 tháng Chín 1970. Tiếp tục đóng góp cho Trình Bày cho tới khi rời Việt Nam sang Campuchia (1973) rồi sang Pháp (1974). Ra hải ngoại có văn thơ đăng trên Nhịp Cầu, Vietnam Culture, Thế Kỷ 21, Văn, Ngày Mới... và gần đây trên các trang báo mạng. Lao động trí thức khá nhiều nhưng may thay tới nay vẫn chưa thành nhà văn nhà thơ.

Tác phẩm:
Nguyễn Ðăng Thường, Thơ (Thơ & Thơ dịch, Trình Bày 1971). Dịch phẩm: Pablo Neruda, Hai mươi bài thơ tình và một bài ca tuyệt vọng (Trình Bày, 1989); Blaise Cendrars, Văn xuôi của chuyến xe lửa xuyên Tây-bá-lợi-á và của cô bé Jehanne de France (sau đổi thành Văn xuôi đường tàu xuyên Tây-bá-lợi-á và cô bé Jehanne de France, Trình Bày, 1989); Jacques Prévert, Thơ (dịch tập thơ Paroles chung với Diễm Châu, Trình Bày, 1993); Samuel Beckett, Tưởng tượng đã chết hãy tưởng tượng (Trình Bày 1996), Linda Lê, Tiếng nói (nxb Văn, 2003). Và nhiều bản dịch Samuel Beckett, Marguerite Duras, Marcelin Pleynet, Francois Auriégas, Jean Genet... và thơ truyện Nguyễn Ðăng Thường do nhà Giọt Sương Hoa in vi tính theo dạng thủ công nghệ. (theo tienve.org)

© gio-o.com 2015