photo:http://www.indochinatravelservice.com/
Sydney J. Legendre
MỘT TIỀN ĐỒN PHÁP Ở ĐÔNG DƯƠNG
Ngô Bắc dịch
Các người Âu Châu sống tại các xó xa xôi của đế quốc thường phát triển những nét kỳ quặc trong phong thái và đánh mất khả năng đối xử thoải mái với các người khách lạ. Thỉnh thoảng, viên chức có mặt tại một nhiệm sở hẻo lánh đă nào đó là v́ ông ta đă bị thất bại ở các nơi khác: ngay dù không phải như thế, ông ta dù sao vẫn thường tin rằng ông ta bị bỏ lơ và sự bất măn của ông ta cần được làm rơ cho các du khách hay biết. Các nhân vật mà các người Hoa Kỳ, ông bà Sydney và Gertrude Legendre, đă gặp trong cuộc hành tŕnh của họ xuyên qua nội địa Đông Dương đă chứng minh điều này. Họ đang cầm đầu một đoàn thám hiểm đi thu thập các vật mẫu (specimens) cho Bảo Tàng Viện Lịch Sử Tự Nhiên của Hoa Kỳ (American Museum of Natural History) tại New York. Khi họ đến Lai Châu, một tiền đồn dọc biên giới Việt Nam và Lào và không xa Trung Hoa, sự ngờ vực đă nhường bước cho ḷng hiếu khách. Nhưng, như họ khám phá ở những nơi khác, các viên chức chính quyền cũng có thể buồn tẻ và khó khăn.
Khi tôi đọc xong, viên đại úy và viên chỉ huy trưởng, kẻ đă ḍ xét chúng tôi bằng đôi mắt soi mói hỏi chương tŕnh của chúng tôi là ǵ, và chúng tôi dự định ở lại trong bao lâu. Chúng tôi trả lời rằng một tuần hay mười ngày có lẽ sẽ đủ để làm công việc thu thập của chúng tôi.
“Quư vị có đồ cắm trai hay không? Bởi nếu không có, ở đây có một khách sạn bản xứ”, viên đại úy nói. Viên đại úy có một vết sẹo dài trên một con mắt và một phong cách khó chịu. Thoạt tiên, tôi không thích ông ta, nhưng sau này ông tỏ ra là một thân hữu rất tử tế. Viên chỉ huy trưởng, kẻ đến giờ này vẫn giữ im lặng, nêu ư kiến rằng may ra có một ṭa biệt thự để trống có thể đặt dưới sự sử dụng của chúng tôi. Khuôn mặt có vết sẹo, nh́n theo chiều gió thổi, nói rằng ông biết chắc có biệt thự đó, và như một cử chỉ thân thiện bổ túc, mời chúng tôi dùng cơm tối với bác sĩ vào tối hôm đó. Chúng tôi chưa từng gặp vị bác sĩ, hay ông ta chưa hề tỏ dấu hiệu nào rằng ông ta chờ đợi chúng tôi đến ăn tối. Dù sao, chúng tôi đă chấp nhận bữa tiệc nấu bởi nhà bếp [tiếng Việt trong nguyên bản, chú của người dịch] với sự thích thú.
Căn nhà mà chúng tôi được giao cho là một cung điện. Nó gỗm ba buồng, mỗi buồng đều có một pḥng tắm. Các buồng này mở vào một buồng khác xuyên qua lối cửa rộng, nơi mà các cánh cửa chưa bao giờ mở ra, và chúng có vẻ là các gian pḥng riêng biệt tuyệt hảo cho một cuộc định cư chung. Các ngọn đồi của Lai Châu được điểm chấm với những ngôi biệt thự trắng, xanh và hồng này mà người Pháp đă mang theo họ từ các băi biển ngập nắng của vùng Riviera. Chừng nào chúng vẫn giừ chỉ xây một tầng và hơi ngoắt nghéo một tí, chúng thật là thú vị, nhưng khi một toan tính được thực hiện một vẻ huy hoàng với tháp cao vút, hiệu ứng trong một khung cảnh nhiệt đới thật là đau đớn như bị đóng đinh. May mắn thay, ngôi biệt thự của chúng tôi thuộc loại hấp dẫn. Nó được bao quanh bởi một hàng hiên rộng, mà ở một đầu hiên có lối chạy ra ngoà́, đâm vào một ṭa nhà nhỏ hơn làm nơi ở của đầu bếp và một bêp ḷ bằng gạch vĩ đại, ḷ mà từ đó, anh bếp bảo đảm với chúng tôi, là sẽ sản xuất ra bánh ḿ ngon nhất Đông Dương.
Một tiếng kẽo kẹt inh tai rít lên làm chúng tôi giật ḿnh, loan báo sự đến nơi của chiếc xe ḅ kéo có bánh bằng gỗ đặc, chở hành lư của chúng tôi từ các chiếc thuyền độc mộc về. Thùng đánh dấu “hộp quần áo thành phố” (bởi v́ nó chứa các quần áo trắng của chúng tôi) bị ném bung ra, và ăn mặc thật lộng lẫy từ trong ra ngoài, chúng tôi lên đường đến nhà vị bác sĩ để ăn tối.
Bác sĩ Palmas, vị bác sĩ người Pháp phụ trách trạm này, là một trong những người dàn ông lôi cuốn nhất mà tôi đă từng gặp, và có một sự quan tâm đến đời sống và dân chúng không hề bị phai nhạt sau tám năm lưu trú của ông. “Ông là đời sống của trạm này”, viên đại úy nói như thế, khi giới thiệu chúng tôi. Về sau này tôi hiểu được rằng ông ta thực ḷng nghĩ đúng như thế. Chính vị bác sĩ là người đă ngăn chặn sự thù nghịch câm lặng vốn được phát sinh rất thường giữa các người bị cô lập tại những nơi xa xôi. Chính vị bác sĩ là người đă giữ tinh thần của họ sống động và quan tâm đến các tin tức quốc tế, ngăn cản chúng khỏi trở nên tŕ trệ -- và khỏi hỏa ngục xấu xa của việc ấp ủ các sai lầm hoang tưởng và các sự bất công tưởng tượng. Với tất cả điều này, ông đă có một phong thái thanh nhă biết bao, một tinh thần vui vẻ biết bao, và một sự lôi cuốn thật quyến rũ đến nỗi tôi hy vọng một ngày nào đó có được niềm vui gặp lại ông một lần nữa. Nếu bạn có bao giờ ở Đông Dương và có cơ hội gặp gỡ Bác Sĩ Palmas, đừng bỏ lỡ dịp đó.
Giờ chúng tôi đă có một sự phóng ḿnh đầu tiên vào cuộc sống xă hội của Lai Châu, viên đại úy đă vội vă mời chúng tôi đến ăn trưa vào ngày kế tiếp. Các bức tường của pḥng khách, pḥng ăn và pḥng ngủ ông ta thật sinh động với các bức h́nh phụ nữ khỏa thân, được chụp trong tư thế đang ăn kẹo chocolate từ các chiếc hộp có thắt nơ lớn, đang đọc các tạp chí khi nằm trên các chiếc giường lộng lẫy, và đang nhảy cỡn lên trên thảm cỏ, trong khi các chàng trai trẻ có mái tóc uốn ép nằm gần các tấm nỉ sạch bong, khát khao các cô gái với các ly rượu nho champagne. Cuộc đối thoại cho thấy đó là một sự trắc nghiệm tôi cao về sự hiểu biết của một người về tiếng Pháp, bởi các đề tài bao gồm chính yếu về các người vợ, các t́nh nhân, và sự đáng mến [sympathique, tiếng Pháp trong nguyên bản, chú của người dịch] dường nào của cô vợ thứ ba của viên tù trưởng bản xứ. Như mọi người hay biết, tiếng Pháp là ngôn ngữ tuyệt hảo cho một cuộc thảo luận như thế, với hàng loạt các thành ngữ của nó, mỗi thành ngữ chứa đựng một tế nhị trong ư nghĩa và một ư tứ bóng gió cho phép sự sử dụng nó vào đúng khoảnh khắc thích hợp mà không bị xem là thô tục. Khi tôi cố nói một hay hai câu văn cầu kỳ, tôi nhận thức từ các sự biểu lộ nơi bàn ăn rằng nhất định là ḿnh đă dùng không đúng thành ngữ, và v́ đó, bị điếng người, tôi rơi vào sự câm lặng. Nhưng sự im lặng cũng gây bối rối không kém, và để gỡ “mặt” tôi đă hỏi xin cáo lỗi đi săn t́m các vật mẫu xét nghiệm khoa học. Ngay phút sau đó tôi thấy ḿnh líu lưỡi khi thốt ra lời nói này, khi nhớ ra rằng khẩu súng của tôi đă bị hỏng, và không có súng tôi đương nhiên trở thành người chụp ảnh trong buổi chiều hôm đó. Việc này đối với thật là tai họa, bởi không có ǵ tôi ghét hơn là chụp ảnh.
Khi chúng tôi rời khỏi biệt thự, viên quản đốc trại tù đă trực chờ và xin mời chúng tôi ăn tối với ông ta vào đêm hôm đó …
***
Đàng sau khối lượng quan trọng của các đồ nghề công việc lỉnh kỉnh là một người đàn ông nhỏ, trông ra vẻ quan trọng, mập mạp là kẻ, khi chúng tôi bước vào, cầm một lá thư lên, đọc nó, lắc đầu, găi cầm, và rồi rung chuông gọi thư kư là người mà ông ta nói thật mau với một giọng rất lớn, khi ông yêu câu anh ta hăy chuyển kết số mười triệu phật lăng của ông sang một ngân hàng khác. Viên thư kư, hoàn toàn quá sững sờ v́ lời yêu cầu, toan hỏi mười triệu phật lăng nào, th́ ủy viên chính phủ đă vẫy tay cho anh ta ra khỏi pḥng và, quay lại chúng tôi, hỏi chúng tôi muốn ǵ. Điều mà chúng tôi thực sự muốn làm, là phá lên cười, nhưng khi đó cơ may có được các thuyền độc mộc và người giúp việc sẽ tan biến, bởi không có sự trợ giúp của chính quyền, lời yêu cầu như thế trỏ nên bất khả thi. Theo đó, Gertrude [vợ của tác giả và là đồng hành trong cuộc thám hiểm khoa họpc, chú của người dịch] đă giải thích chúng tôi là ai và hỏi rằng ông ta đă không được thông báo về sự đến nơi của chúng tôi từ chính quyền hay sao. Vào lúc ông ta trả lời không, viên thư kư mới bước ra một phút trước đó tiến vào pḥng với một sấp văn thư. Đặt đống văn thư này trên bàn, anh ta nói lớn tiếng: “Thưa có các văn thư về Đoàn Thám Hiểm Đông Dương của ông bà Legendre mà ông đă đọc qua trong ngày trước đây”.
Kẻ điên khùng sau bàn giấy rống lên, “Tôi chưa hề trông thấy các văn thư đó trước đây, tôi chưa hề trông thấy chúng trước đây!” rồi cầm các văn thư lên và bắt đầu đọc chúng. Sau cùng hướng về chúng tôi, ông ta nói: “Tôi đă không biết ǵ về chuyến thám hiểm của ông bà cho đến nay. Thư kư của tôi quá ngu dốt đến nỗi tôi phải tự ḿnh làm lấy mọi công việc và do đó đôi khi sơ xuất trên một vài công việc. Không may, ngày mai tôi sẽ làm một cuộc du hành trong tỉnh của tôi. Người dân muốn gặp tôi và xin sự cố vấn của tôi, v́ thế, tôi sẽ để công việc của ông bà cho người phụ tá của tôi giải quyết”.
Khi viên phụ tá bước vào, tôi có bằng cớ nói về một loại chim (birds of a feather) bay cùng đàn với nhau. Viên phụ tá là một người đàn ông Pháp nhai trầu, hút thuốc phiện, mắt nhỏ, bị lác, kẻ mà thú vui trong đời có vẻ sẽ nói không trước mọi lời yêu cầu./-
Ngô Bắc dịch
15/7/2009
_____
Nguồn: Sydney J. Legendre, Land of the White Parasol, Rich & Cowen, London, không ghi năm xuất bản, các trang 95-7 và 168-9.
http://www.gio-o.com/NgoBac.html
© gio-o.com 2009