Masashi Nishihara

Kyoto University, Japan

CUỘC CHIẾN TRANH

TRUNG – VIỆT  NĂM 1979:

Mới Chỉ Là Hiệp Thứ Nhất?

Ngô Bắc dịch

***

Lời Người Dịch:

Giáo Sư Masashi Nishihara, tác giả bài nghiên cứu dưới đây, từ nhiều thập niên qua đã được xem là chuyên viên hàng đầu về các vấn đề quốc phòng của Nhật Bản.  Bài viết này được đăng tải trong tập tổng kết tình hình Đông Nam Á thường niên, Southeast Asian Affairs 1980, của Học Viện Institute of Southeast Asian Studies, Singapore, đã đưa ra một cái nhìn rất sớm về cuộc chiến tranh biên giới Việt - Trung 1979 từ một nhà nghiên cứu Nhật Bản.

       Không giống với các nhà nghiên cứu Tây Phương khác, tác giả đã có một cái nhìn sâu sắc hơn về mặt lịch sử Á Châu, khi cho rằng “bản chất bên dưới của sự rạn nứt nằm ở sự thù hận lịch sử giữa hai dân tộc, hay sự tức giận của Trung Quốc trước sự thách thức của một nuớc yếu hơn trong lịch sử đối với khu vực ảnh hưởng truyền thống của chính Trung Quốc”.  Quan điểm này đã được triển khai một cách chi tiết hơn bởi một tác giả Hàn Quốc, Yu Insun, 31 năm sau này, khi phân tích cuộc chiến từ quan điểm lịch sử bang giao giữa hai nước Việt-Trung, mà bản dịch sẽ được Gió O đăng tải nơi đây.

       Với cái nhìn trường kỳ này, tác giả Masashi Nishihara đã kết luận:  Đặt trong quan điểm lịch sử, sự căng thẳng như thế đánh dấu một tiêu chuẩn bình thường, chứ không phải là ngoại lệ -- các quan hệ hợp tác được duy trì trong cuộc chiến tranh ba mươi năm chống lại “chủ nghĩa đế quốc Tây Phương”, đúng ra, đã chỉ là một khúc đệm bất thường chen vào giữa, và đã đặt câu hỏi như trong tựa đề: có phải trận chiến tranh biên giới Việt-Trung 1979 mới chỉ là hiệp thứ nhất? 

Thực tế cho thấy sự kiện chiên tranh biên giới Việt - Trung là chính là một trong hai bước khởi đầu cho cuộc chiến tranh lâu dài hơn, mà ở một số khía cạnh vẫn còn tiếp diễn đến ngày nay, được các học giả thế giới đặt tên là Cuộc Chiến Tranh Đông Dương Thứ Ba.  Một trong những bài nghiên cứu về cuộc chiến tranh biên giới kéo dài từ 1980 đến 1987 với sáu cuộc đụng độ lớn lao đã được giáo sư Carlyle Thayer công bố hồi năm 1987, mà bản dịch cũng sẽ sớm được đăng tải nơi đây.

***

Cuộc chiến tranh mười bảy ngày của Trung Quốc với Việt Nam đã khởi sự hôm 17 Tháng Hai 1979 khi các binh sĩ “tuần tra biên giới” Trung Quốc phát động điều họ gọi là “tự vệ hoàn kích” đánh vào nước láng giềng phương nam của họ.  Sau khi phá hủy vài tỉnh lỵ và cuối cùng giành được sự kiểm soát tỉnh lỵ chiến lược của Lạng Sơn hôm 5 Tháng Ba, Quân Đội Giải Phóng Nhân Dân Trung Quốc (QĐGPNDTQ) bắt đầu rút quân, loan báo rằng họ đã đạt được các mục đích của họ.  Hà Nội đã chấp nhận đề nghị của Trung Quốc để tổ chức các cuộc đàm phán biên giới với điều kiện QĐGPNTQ trước tiên phải triệt thoái tất cả các binh sĩ của họ.  Tuyệt nhiên không phải là binh sĩ Việt Nam đã đánh đuổi các lực lượng địch ra khỏi nước.  Bài xã luận trong tờ Nhân Dân Nhật Báo [Trung Quốc] hôm 7 Tháng Ba đã bình luận với sự thỏa mãn về “sự chiến thắng hoàn toàn” của Trung Quốc, nhưng ngay sau khi Trung Quốc tuyên bố hôm 17 Tháng Ba rằng tất cả các binh sĩ của nó đã được rút về, Bộ Quốc Phòng Việt Nam đã đưa ra phiên bản của riêng mình về kết quả.  Dân chúng ở Hà Nội đã tổ chức một “cuộc tập hợp mừng chiến thắng” khổng lồ hôm 20 Tháng Ba.   

       Nhiều phần chắc hẳn như thế.  Nhưng bên nào đã thực sự chiến thắng?  Bao nhiêu binh sĩ đã tham dự vào cuộc xung đột? Mỗi bên đã khởi sự chuẩn bị để giao chiến khi nào?  Các chính phủ Sô Viết và Mỹ đã can dự đến mức độ nào vào cuộc chiến? Nguyên do chính xác là gì, và sẽ có các cuộc chiến tranh khác theo sau hay không? Không có các câu trả lời rõ ràng, duy nhất cho bất kỳ một trong các câu hỏi quan trọng này.  Giống như nhiều cuộc chiến tranh khác, sự đổ vỡ bạo động giữa Bắc Kinh và Hà Nội đã nêu lên nhiều câu hỏi hơn là cung cấp các câu trả lời.   Ở giai đoạn này, người ta chỉ có thể cố gắng chắp nối các thông tin rời rạc thành các sự giải thích có vẻ hợp lý.

Các Nguyên Do

Trong số các nguyên do trực tiếp đã xô đẩy chiến tranh là vài biến cố biên giới, cuộc di cư của người Hoa (Hoa Kiều hải ngoại) khỏi Việt Nam, sự ký kết bản Hiệp Ước Hữu Nghị và Hợp Tác giữa Sô Viết và Việt Nam, và sự lật đổ của Việt Nam chế độ Pol Pot thân Bắc Kinh.  Các nguyên do này giờ đây là các biến cố quen thuộc, nhưng nguyên do cơ bản cho cuộc chiến tranh lại nằm ở nơi khác.  Căn nguyên sâu xa hơn của cuộc xung đột là sự thách đố mà các nhà lãnh đạo Việt Nam quá tự tin đã đặt ra đối với khu vực ảnh hưởng truyền thống của Trung Quốc -- Đông Nam Á – một thách đố được nêu ra đối với Trung Quốc ngay trước khi có sự sụp đổ của Sàigòn hồi năm 1975.

       Trong cuộc chiến tranh kéo dài với Hoa Kỳ, giới lãnh đạo Hà Nội đã khai thác sự xung đột Nga-Hoa để bòn rút sự viện trợ đáng kể từ cả hai phía.  Họ đã không chấp thuận sự đón tiếp bởi cả Bắc Kinh lẫn Moscow dành cho các cuộc thăm viếng của Tổng Thống Mỹ Richard Nixon trong năm 1972, nhưng đã kết án Bắc Kinh một cách nghiêm khắc hơn khi họ bắt đầu hiểu được rằng việc gia tăng xung khắc với Liên Bang Sô Viết (LBSV) sẽ chỉ làm lợi hơn cho phía Trung Quốc, bởi quyền lực Mỹ vẫn còn hiện diện Đông Nam Á và Việt Nam vẫn còn bị chia cắt.  Các nhà lãnh đạo Hà Nội đã ký kết hiệp định hòa bình Paris hồi Tháng Một 1973 ngày càng tin tưởng hơn về sự chiến thắng sau cùng của họ đối với Sàigòn và Hoa Thịnh Đốn.  Điều này đã là một sự thách đố chống lại quyền lực của Trung Quốc.  Vào lúc đó, Hà Nội đã sẵn thiết lập một sự hiện diện quân sự vững chắc tại Lào và một khu vực ảnh hưởng trên miền đông Kampuchea, sự kiện mà trong trường hợp của Kampuchea, đã trở thành một nguồn cội của sự xích mích giữa phe Khmer Đỏ thân Trung Quốc và Việt Nam.  Ngay cả trước khi có sự sụp đổ của Sàigòn, các rắc rối biên giới của Hà Nội với Trung Quốc đã khởi sự.  Sau đó trong năm 1976, Hà Nội đã thay đổi lập trường của nó về các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, tuyên xác các chủ quyền lãnh thổ ở đó.  Trong Tháng Ba cùng năm, Việt Nam nhận được một tàu ngầm từ Liên Bang Sô Viết, được tường thuật là được đóng tại các cơ sở tàu ngầm ngoài khơi Hải Phòng và, cùng với Ba Lan, huấn luyên thủy thủ đoàn Việt Nam khoảng 80 người ở hải ngoại.

       Các đại biểu của Trung Quốc đã vắng mặt trong Đại Hội Kỳ Thứ Tư của Đảng Lao Động Việt Nam (giờ đây được biết là Đảng Cộng Sản Việt Nam) hồi Tháng Mười Hai 1976.  Nhưng điều đó gần như được chờ đợi, bởi kể từ 1966, Trung Quốc đã không gửi các phái đoàn đại diện đến các kỳ họp Đảng Cộng Sản nước ngoài.  Ngoài ra, trong một cuộc thăm viếng hồi Tháng Mười 1975 tại Moscow, Lê Duẩn và phái đoàn của ông đã ủng hộ các lập trường ý thức hệ của LBSV trên chính sách hòa hoãn của Sô Viết, chính sách tăng cường vũ khí, và về Hội Nghị An Ninh và Hợp Tác tại Âu Châu (Conference on Security and Cooperation in Europe: CSCE).  Trong kỳ Đại Hội năm 1976, Mikhail Suslov, một ủy viên thế lực của Bộ Chính Trị, đã đến dự, có lẽ với mục đích hướng dẫn và củng cố lập trường thân Moscow của Hà Nội.  Như thế không có gì đáng ngạc nhiên rằng Đại Hội năm 1976 rõ ràng đã sắp xếp sân khấu cho sự rạn nứt Trung-Việt sau đó.

       Hàng loạt đáng kể các nhà lãnh đạo Việt Nam đã lên đường sang Moscvow trong năm 1977, trong số đó có Võ Nguyên Giáp (Bộ Trưởng Quốc Phòng, trong Tháng Ba), Phạm Văn Đồng (Thủ Tướng, trong Tháng Tư), Lê Thanh Nghị (Phó Thủ Tướng, Chủ Tịch Ủy Ban Kế Hoạch Nhà Nước, trong Tháng Sáu), Trường Chinh (Chủ Tịch Ban Thường Vụ Quốc Hội, trong Tháng Tám), Lê Duẩn (Tổng Bí Thư Đảng, trong Tháng Mười), và các nhân vật khác.  Tất cả các nhân vật này sau đó cũng đều có thăm viếng Bắc Kinh, nhưng sự nghiêng về phía Moscow của họ đã không bị che dấu.  Ông Giáp tượng trung cho một trường hợp điển hình.  Trong cuộc thăm viếng hồi Tháng Ba của ông, đối tác phía Nga của ông ta, Dmitri Ustinov, đã hứa hẹn viện trợ để “tăng cường năng lực chiến đấu của Quân Đội Nhân Dân Việt Nam”, nhưng cuộc thăm viếng hồi Tháng Sáu của ông tại Bắc Kinh đã rút ra được một lời tuyên bố ít cụ thể hơn nhiều: “Trung Quốc sẽ làm hết sức mình để phát triển và tăng cường sự liên đới và sự hợp tác anh em giữa hai nước.  Đáng kể hơn, Lê Duẩn đã nói một cách khiêu khích với các nhà lãnh đạo Bắc Kinh trong Tháng Mười Một rằng Việt Nam cám ơn Liên Bang Sô Viết về “sự ủng hộ vững chắc cùng viện trợ quý báu và khổng lồ” của nó trong việc giải phóng miền nam – một nhận xét mà ông ta đã không đưa ra trong cuộc thăm viếng hồi Tháng Chín 1975 tại Trung Quốc.  Viên tổng bí thư đảng đã trở về mà không đưa ra bản tuyên bố chung thông thường.

       Từ năm 1977 trở đi, Bắc Kinh đã gạt bỏ bất kỳ sự mơ hồ nào trong các lời tuyên bố công khai về các quan điểm ý thức hệ thân Moscow của Hà Nội, sau này (sau Tháng Sáu 1978) gọi Việt Nam theo đuổi “chủ trương tiểu bá quyền” hay “một Cuba tại Á Châu”, đã đứng vào hàng ngũ “đại bá quyền” LBSV.  Trong đầu năm 1978, Việt Nam bắt đầu nói đến Trung Quốc như một “lực lượng phản động quóc tế đã bắt tay với chủ nghĩa đế quốc” và, từ Tháng Sáu, là “kẻ thù chính” của Việt Nam.  Sự thách đố ý thức hệ cùng địa chính trị này từ Việt Nam, kẻ đã trở thành, trong mắt nhìn của Trung Quốc, không gì khác hơn một nước thụ ủy của Liên Bang Sô Viết, đã cấu thành nguyên do căn bản cho hàng loạt các biến cố sau đó cuối cùng dẫn dắt đến cuộc xung đột vũ trang.

Các Sự Chuẩn Bị

Chính cường độ của sự bất hòa giữa hai nước đã khiến gần như không thể nào xác định được thời điểm mà họ khởi sự cho một cuộc đấu vũ trang.  Song sẽ là điều hữu ích để cố gắng tái dựng các tiến trình chuẩn bị của họ.

       Căn nguyên các sự chuẩn bị của Trung Quốc có thể được truy tìm về lại Tháng Năm 1978 hay sớm hơn.  Một phiên họp mở rộng của Bộ Chính Trị của Ủy Ban Trung Ương Đảng Cộng Sản Trung Quốc (ĐCSTQ) được tường thuật đã nhóm họp trong Tháng Năm và được tin rằng đã quyết định “đáp ứng bằng hành động đối với các sự khiêu khích của Việt Nam” và “thách đấu nếu Việt Nam phóng ra một cuộc phiêu lưu quân sự” (một nguồn tin Hồng Kông, Jiji Press, 26 Tháng Bảy 1978).  Nhiều phần rằng các cuộc thương thuyết cho hiệp ước hòa bình và hữu nghị Trung Quốc – Nhật Bản đang thảo luận đã được đẩy nhanh vào thời điểm này.  (Nó có thể đã diễn ra vào cuối Tháng Năm sau khi có cuộc thăm viếng của Zbigniew Brzezinski tại Bắc Kinh, sự kiện rất có thể đã cổ vũ giới lãnh đạo Bắc Kinh lấy một lập trường cứng rắn hơn đối với Việt Nam và Liên Bang Sô Viết).

       Quyết định Tháng Năm của Trung Quốc, nếu được tường thuật chính xác, đã được đưa ra để đối đáp với lời tuyên bố của Tướng Giáp trong Tháng Một rằng 1978 sẽ là một năm quan trọng cho người Việt Nam, và với lời kêu gọi của Tướng Văn Tiến Dũng hồi Tháng Tư về việc theo sát hơn tình trạng vũ khí trang bị, kỷ luật quân đội nghiêm ngặt hơn, và nâng cao sự chuẩn bị tác chiến của đất nước.  Rõ ràng hồi đầu năm, “như một bước tiến quân sự để chuẩn bị cho một cuộc chiến tranh chống Trung Quốc”, Chính Phủ Việt Nam đã khởi sự “một hành động ‘thanh lọc’ toàn diện” bằng việc trục xuất một cách tàn nhẫn các người Việt gốc Hoa và những người khác sinh sống dọc theo phía Việt Nam của biên giới (Beijing Review, số 12, 23 Tháng Ba 1978, trang 23).  Những gì đã xảy ra tại tỉnh lỵ của Lào Cai có thể mang tính chất điển hình; các cư dân của nó được lệnh tái định cư tại Hà Khẩu, một thành phố Trung Quốc tại tỉnh Vân Nam, sau này đã được củng cố với các nơi đóng quân bên dưới mặt đất.  Sau đó, theo các lời tuyên bố của Trung Quốc, phía Việt Nam đã di chuyển chính quyền tỉnh Lào Cai về Yên Bái (Beijing Review, số 8, 23 Tháng Hai 1979, trang 13).

       Các sự căng thẳng dâng cao nhanh hơn, bắt đầu khoảng Tháng Sáu.  Vào cuối Tháng Năm, Việt Nam đã âm mưu lật đổ Chính Phủ của Pol Pot, mặc dù Pol Pot có tuyên bố rằng Việt Nam đã bắt đầu các sự chuẩn bị chống lại ông ta ngay từ Tháng Hai 1978.  Điều được đồn đãi rằng Đảng Cộng Sản Việt Nam (ĐCSVN) đã tổ chức một Phiên Họp Khoáng Đại Thứ Tư bí mật của Ủy Ban Trung Ương trong khoảng thời gian đó (Far Eastern Economic Review, 23 Tháng Hai 1979, trang 33).  Vào hôm 5 Tháng Sáu, Trung Quốc đã bãi bỏ hơn hai mươi mục khoản viện trợ kinh tế cho Việt Nam và vào hôm 19 Tháng Sáu Trung Quốc đã ra lệnh đóng cửa ba tòa lãnh sự của Việt Nam tại miền nam Trung Quốc.  Mặc dù nhật kỳ chính xác vẫn chưa được xác nhận, vào lúc nào đó trong đầu Tháng Sáu, Ủy Ban Trung Ương của ĐCSVN có lẽ đã tổ chức một phiên họp bí mật của Bộ Chính Trị (mặc dù một số người tranh luận rằng phiên họp này xảy ra khi Phiên Họp Khoáng Đại Thứ Tư được triệu tập).  Điều dễ dàng để giờ đây suy đoán rằng Ủy Ban Trung Ương đã quyết nghị rằng bởi Trung Quốc đang theo đuổi một chính sách thù nghịch đối với Việt Nam, Việt Nam phải gia nhập Hội Đồng Tương Trợ Kinh Tế (Council for Mutual Ecomic Aid: COMECON) và tăng cường năng lực quân sự của nó với viện trợ của Sô Viết, và củng cố sự phòng thủ biên giới tây nam của nó.

       Trong bất kỳ trường hợp nào, tiếp theo phoiên họp đó, Chính Phủ Việt Nam đã gia nhập khối COMECON hôm 29 Tháng Sáu, sự kiện chỉ khiêu khích thêm sự trả đũa từ Trung Quốc, nước đã chấm dứt hoàn toàn tất cả khoảng 80 dự án viện trợ hôm 3 Tháng Bảy.  Trong Tháng Sáu, Chính Phủ Hà Nội đã bắt đầu nâng cao cấp số trưng binh và tổ chức “lính xung kích” và dân quân đặc biệt.  Các sự tường thuật báo chí đã xuất hện, vào khoảng thời gian này, về một số mười lăm sư đoàn Trung Quốc và năm sư đoàn Việt Nam đối diện nhau ngang qua biên giới (Newsweek, 3 Tháng Bảy 1978, trang 6).  Các nhà lãnh đạo chủ chiến quá tự tin tại Hà Nội cầm đầu bởi Lê Duẩn và Võ Nguyên Giáp có thể đã nghĩ có lợi hơn về mặt chính trị khi giữ các quan hệ tại biên giới sôi sục, hầu duy trì tinh thần trong Quân Đội Nhân Dân Việt Nam (QĐNVN) và lôi kéo sự chú ý của dân chúng Việt Nam ra khỏi các khó khăn kinh tế.

       Trong khi các cuộc đàm phán song phương về tỵ nạn sau hết đã khởi sự hôm 8 Tháng Tám, cả hai bên đều đã thực sự chuẩn bị cho bất kỳ tình huống nào.  Bộ Trưởng Quốc Phòng Xu Xianqian đã viết một bài báo chỉ một tuần trước đó nhan đề “Nâng Cao Sự Cảnh Giác Của Chúng Ta và Hãy Chuẩn Bị Để Chiến Đấu Một Cuộc Chiến Tranh”.  Vào hôm 14 Tháng Tám, ĐCSVN đưa ra một lời kêu gọi đến các đảng viên của nó, “Chuẩn Bị Cho Một Cuộc Chiến Tranh Trên Quy Mô Lớn!”  Vào hôm 25 Tháng Chín, Việt Nam đã phản đối sự hiện diện của các binh sĩ Trung Quốc dọc theo biên giới, và chỉ hai ngày sau đó phía Trung Quốc đã kết án Việt Nam về các sự chuẩn bị chiến tranh dọc biên giới.  Trong hai tuần lễ cuối của Tháng Tám, Liên Bang Sô Viết đã không vận một sụ tiếp tế lớn lao các vũ khí đến Hà Nội (The Washington Post, 2 Tháng Chín 1978).

       Ở giai đoạn này, chúng ta không thể nói một cách chính xác thời điểm khi Việt Nam quyết định một cách chính thức việc ký kết Hiệp Ước Hữu Nghị và Hợp Tác với người Nga.  Có thể là ở Phiên Họp Khoáng Đại Thứ Tư của Ủy Ban Trung Ương ĐCSVN được tổ chức trong Tháng Hai, hay tại Phiên Họp Khoáng Đại Thứ Năm được nghĩ được triệu tập lúc nào đó giữa đầu Tháng Chín và cuối Tháng Mười.  Nhưng điều quan trọng ở đây là bản hiệp ước với người Nga tượng trưng cho một trong các giai đoạn sau cùng cho một cuộc chiến tranh sớm được phát động chống lại chế độ Pol Pot trong mùa khô sắp tới.  Không kém quan trọng trong các giai đoạn sau cùng là sự thiết lập hôm 2 Tháng Mười Hai Mặt Trận Thống Nhất Quốc Gia Kampuchea Cứu Nguy Dân Tộc (MTTNQGKCNDT) (Kampuchean National United Front for National Salvation: KNUFNS), một vỏ bọc cho sự xâm lăng của Việt Nam vào Căm Bốt.  Khi hiệp ước Sô Viết – Việt Nam được ký kết, cả Bắc Kinh lẫn chế độ Pol Pot đều tin rằng Hà Nội đang hoạch định một sự can thiệp quân sự lớn lao vào Kampuchea với sự ủng hộ của Sô Viết.  Với giả định đó, phía Trung Quốc đã khởi sự chuẩn bị một lần nữa để đối phó với tình thế xuất hiện.  Chính trong khung cảnh này nhịp bước nhanh hơn của các cuộc thương nghị của Trung Quốc nhằm tái thiết lập các quan hệ với Hoa Kỳ khởi sự có ý nghĩa rõ ràng.

       Hiệp ước Sô Viết – Việt Nam hẳn đã phải thuyết phục được phía Trung Quốc về sự hữu dụng của việc bình thường hóa các quan hệ Hoa Kỳ-Trung Quốc trong việc tái lập một cán cân quyền lực cấp vùng thuận lợi cho Trung Quốc.  Vào cuối Tháng Bảy 1978, Việt Nam cũng tiếp xúc với Hoa Kỳ.  Việt Nam đã từ bỏ các điều kiện tiên quyết trước đó về các khoản bồi thường vào khoảng 4,750 triệu Mỹ Kim, nhưng sự đối xử vô nhân đạo với chính người dân của nó, các binh sĩ của nó tại Kampuchea, và các liên hệ chặt chẽ hơn của nó với Moscow khiến cho Washington cảnh giác nhiều hơn.  Chính vì thế Hoa Kỳ đã đáp ứng một cách thuận lợi với sự sẵn lòng của Trung Quốc, được biểu lộ một cách lặng lẽ hồi đầu Tháng Mười Hai, để thỏa hiệp trên vấn đề Đài Loan hầu thiết lập các quan hệ ngoại giao đầy đủ.

       Chính Phủ Hoa Kỳ đã muốn giữ lại quyền để tiếp tục bán vũ khí cho Đài Loan, ngay dù sau Tháng Một 1979, khi Hiệp Ước Phòng Thủ Hỗ Tương với Trung Hoa Dân Quốc sẽ bị hủy bỏ.  Giới lãnh đạo Trung Quốc đã không thể chấp nhận điều này.  Điểm đó đã được tranh luận giữa hai bên trong các cuộc thương thảo cứng rắn trong suốt hai tuần lễ đầu tiên của Tháng Mười Hai.  Kết quả là, trong lời tuyên bố với báo chí của Chủ Tịch Hoa Quốc Phong hôm 15 Tháng Mười Hai, “Hai bên đã có các sự khác biệt về điểm này.  Dù thế, chúng tôi đã đạt được một sự thỏa thuận trên bản thông báo chung [cho sự bình thường hóa] (Beijing Review, số 51, 22 Tháng Mười Hai 1978, các trang 10-11).  Rất nhiều phần như thể Trung Quốc đã thỏa hiệp với Hoa Thịnh Đốn vào giờ phút chót.  Vào giữa Tháng Mười Hai, sự liên hệ giữa sự bình thường hóa các quan hệ Hoa Kỳ - Trung Quốc và hành động quân sự kế tiếp của Trung Quốc đánh Việt Nam thì không rõ rệt.  Nhưng cả hai việc đều liên quan một cách chặt chẽ trong chiến lược của Bắc Kinh, như Thượng Nghị Sĩ Hoa Kỳ Charles Percy đã nói, “Giờ đây chúng ta biết lý do tại sao Trung Quốc lại bày tỏ sự vội vã như thế trong việc bình thường hóa các quan hệ với Hoa Kỳ”. (Time, 5 Tháng Ba 1979, trang 35).

       Một số sự tường thuật cho thấy rằng, sau bản thông cáo ngày 15 Tháng Mười Hai, trong thực tế bảo đảm an ninh của Đài Loan, Bắc Kinh đã khởi sự chuyển một số binh sĩ thuộc Quân Khu Phúc Kiến đến các biên giới phía bắc và phía nam (xem, thí dụ, Kyodo News Service (Hãng Thông Tấn Kyodo), 6 Tháng Một 1979), nhưng các sự di chuyển binh sĩ như thế không hề được xác nhận.  Song điều đã xuất hiện một cách rõ ràng hôm 25 Tháng Một là sự thay thế Tư Lệnh Quân Khu Côn Minh, Wang Bicheng, bằng Dương Đắc Chí (Yang Dezhi).  Dương, một cựu tư lệnh Quan Khu Vũ Hán, được củ làm tư lệnh các lực lượng Mặt Trận Phương Nam để giao tranh với phía Việt Nam (Asahi Shimbun, 18 Tháng Hai 1979).  Tham Mưu Trưởng của họ Dương là Zhang Tingfa, tư lệnh Không Lực QĐNDGPTQ và là một ủy viên của Bộ Chính Trị của Đảng.  Họ Dương là một chiến sĩ thiện chiến với kinh nghiêm trong Cuộc Chiến Tranh Triều Tiên.  Ông ta đã được thăng chức làm phó tư lệnh thứ nhì trong năm 1954.  Điều quan trọng hơn nữa là trong năm 1967 Yang đã cầm đầu một phái đoàn thân hữu Trung Quốc sang Việt Nam và đã có một cơ hội để nghiên cứu các khả năng quân sự của Việt Nam một cách chặt chẽ.  Chính vì thế, sự bổ nhiệm ông ta là thích hợp, khi các binh sĩ của ông sẽ phải chiến đấu trên địa hình Việt Nam, một nghìn thước cao hơn mặt biển.  Sự bổ nhiệm họ Zhang cũng như thế, phán đoán từ sự tường thuật trên báo chí rằng Trung Quốc có độ 700 đến 1,000 máy bay sẵn sàng cho sự sử dụng tức thời, mặc dù chỉ có ít chiếc là thực sự tham chiến.  Cũng cần phải ghi nhận rằng, tại Phiên Họp Khoáng Đại Thứ Ba của Ủy Ban Trung Ương ĐCSTQ, được triệu tập từ 18 đến 22 Tháng Mười Hai 1978, một trong các đồng sự thân cận nhất của Đặng [Tiểu Bình], Geng Biao, đã được bổ nhiệm làm bí thư của Quân Ủy – một chuyển động có ý nghĩa khác để chuẩn bị cho “cuộc chiến tranh của họ Đặng”.

       Trong 1978, nếu các lời tuyên bố của Trung Quốc là chính xác, Việt Nam đã tổ chức ba cuộc trưng binh, bổ sung khoảng 400,000 lính chính quy vào quân đội của nó, và đã gọi tái ngũ khoảng 200,000 cựu chiến binh cho các đơn vị quân đội.  (Sự bổ sung khoảng 600,000 lính này sẽ đem mức độ lực lượng Việt Nam tổng cộng lên tới 1,200,000, không mấy sai biệt với con số 1,023,000 lính được đưa ra trong tập sách thường đáng tin cậy nhan đề Military Balance 1979-80).  Vào cuối Tháng Mười Hai năm đó, Hà Nội đã đồn trú khoảng mười bốn sư đoàn dọc theo biên giới Kampuchea và đã có các dâu hiệu rằng một số trong bốn sư đoàn của nó trú đóng tại Lào cũng đang trên đường hướng xuống phía nam. Nếu chỉ có cuộc tranh chấp Việt Nam – Kampuchea, Trung Quốc có thể không xem là cần thiết để “dạy một bài học” cho Việt Nam.  Nhưng khi các biên giới của chính Trung Quốc bị đe dọa, nó cảm thấy bị bắt buộc phải bình định chúng, như nó đã làm trên biên giới Triều Tiên hồi cuối năm 1950 và biên giới Ấn Độ trong năm 1962.  Các con số chính thức được phổ biến bởi hai chính phủ về tần số của các biến cố biên giới thì không phù hợp nhau, nhưng chúng làm liên tưởng đến sự dâng cao của các biến cố sau năm 1975.  Phía Trung Quốc tuyên xác 121 vụ gây ra bởi Việt Nam và phía Việt Nam tuyên xác 179 vụ bị khiêu khích bởi Trung Quốc trong năm 1974, được theo sau, lần lượt, bởi 439 và 294 biến cố cho năm 1975; 986 và 812 vụ cho năm 1976; 752 và 873 cho năm 1977; và 1108 và 583 vụ cho năm 1978.  Trong khi có một sự sai biệt lớn giữa hai con số của năm 1978, Trung Quốc cho rằng sự gia tăng rõ rệt tới 1108 vụ năm đó có liên hệ chặt chẽ với sự tăng cường chính sách “bành trướng chủ nghĩa” đương thời khi đó của Việt Nam.

       Tờ Nhân Dân Nhật Báo ngày 25 Tháng Mười Hai 1978 có đăng tải bài quan điểm ban biên tập, “Có một Giới Hạn cho sự Chịu Đựng của Trung Quốc”, trong đó nó đã nêu ý kiến về “một cuộc chiến tranh trừng phạt”.  Bài báo phát biểu:

Các nhà cầm quyền Việt Nam đã đi đủ xa trong việc theo đuổi đường hướng chống Trung Quốc của họ.  Có một giới hạn cho sự chịu đựng và kiềm chế của nhân dân Trung Quốc.  Trung Quốc không bao giờ bắt nạt, và sẽ không bao giờ tỏ vẻ bắt nạt, bất kỳ nước nào; nó cũng sẽ không để cho mình bị dọa nạt bởi các nước khác.  Nó sẽ không bao giờ tấn công trừ khi bị tấn công.  Nhưng nếu nó bị tấn công, chắc chắn nó sẽ phản công.  Trung Quốc thực sự nghĩ như những gì nó nói ra.  Chúng tôi muốn cảnh cáo các nhà cầm quyền Việt Nam rằng nếu họ dựa vào sự ủng hộ của Moscow để tìm cách được đằng chân lân đằng đầu và tiếp tục hành động trong một cung cách không kiềm chế, họ nhất quyết sẽ gặp phải sự trừng phạt mà họ xứng đáng [nhận lãnh].  Chúng tôi đang nói với các người điều này vào lúc này.  Đừng than phiền sau này rằng chúng tôi đã không trao cho các người một sự cảnh cáo rõ ràng trước (Beijing Review, số 52, 29 Tháng Mười Hai 1978, trang 24).

       Bài quan điểm ban biên tập có thể có chủ định tạo áp lực trên quân đội Việt Nam ngay khi sắp sửa tiến vào Kampuchea, nhưng quan trọng hơn, nó cho thấy rằng chính phủ Bắc Kinh đã hoạch định về việc trừng phạt Hà Nội ra sao trước khi Hà Nội khởi sự cuộc xâm nhập quân sự của nó vào Kampuchea.  Khi phía Việt Nam kỷ niệm Ngày Quân Đội của họ hôm 21 Tháng Mười Hai, Bắc Kinh đã đóng cửa dịch vụ đường hỏa xa từ biên giới tới Hà Nội, chính vì thế, cắt đứt đường chở nhiên liệu từ Trung Quốc, tương đương vào khoảng một phần ba số dầu của Việt Nam.

       Trung Quốc đã có nhiều hơn một việc để làm.  Đó là cuộc thăm viếng của họ Đặng tại Hoa Thịnh Đốn.  Trong Tháng Mười, ông ta đã hoàn tất một cuộc thăm viếng thành công tại Tokyo, xuất hiện lần đầu tiên trước một cuộc họp báo kiểu Tây Phương, sự kiện mà ông đã xử dụng để binh vực cho một “mặt trận thông nhất chống bá quyền”.  Vào cuối Tháng Mười Một, họ Đặng có nói với một chính trị gia Nhật Bản sang thăm viêng (Yoshikatsu Takeiri, Chủ Tịch Đảng Komeito) về niềm ước muốn của ông sang thăm Hoa Kỳ.  Sau một vài sự quanh co, Hoa Thịnh Đốn đã đưa ra một lời mời chính thức đến họ Đặng hôm 11 Tháng Mười Hai.  Vào đầu Tháng Một, các nguồn tin tình báo Mỹ phổ biến cho báo chí tin tức rằng một số lượng lớn lao các binh sĩ Trung Quốc đã tập hợp dọc theo biên giới phía nam “trong hai tuần qua”.  Cuộc thăm viếng của họ Đặng đên Hoa Kỳ đã được quyết định vào ‘một ngày (9 Tháng Một) trước khi nó được loan báo”, theo lời của Richard Holbrooke (xem bài diễn văn của ông ta tại Asia Society, New York, 24 Tháng Một 1979).  Đó là một cuộc thăm viếng được sắp xếp một cách vội vã, từ điều mà họ Đặng hẳn đã phải tính toán hiệu quả của “lá bài Mỹ” được dùng để chống lại “chính sách bá quyền” của Sô Viết.

       Trong cuộc thăm viếng của ông ta tại Hoa Kỳ từ 29 Tháng Một đến 5 Tháng Hai, họ Đặng đã bị khuyến cáo bởi Tổng Thống Carter về hành động trừng phạt chống Việt Nam, nhưng ông ta dường như đã không mấy để ý đến điều này.  Trong một buổi ăn trưa với một nhóm ký giả Mỹ tại Hoa Thịnh Đốn hôm 31 Tháng; Một, ông ta có nói:

Chúng tôi gọi Việt Nam là Cuba của Phương Đông.  Nếu bạn không dạy cho họ vài bài học cần thiết, họ sẽ không biết phải quấy là gì … Nhưng về hành động nào được thực hiện, chúng ta sẽ phải chờ xem.  Tôi có thể nói hai điều: một, phía Trung Quốc chúng tôi thực sự nghĩ như những gì nói ra; và hai, chúng tôi không hành động một cách hấp tấp (Beijing Review, số 6, 9 Tháng Hai 1979, các trang 13-14).

       Họ Đặng hẳn đã nghĩ Chính Quyền Carter có thể không giúp đỡ nhưng mặc nhiên đồng ý, nếu không ủng hộ, cuộc tấn công của Tr8ung Quốc vào Việt Nam.  Từ quan điểm của Trung Quốc, sẽ là điều gây bối rối cho Carter, trong thực tế, có tính chất bất khả về mặt chính trị, để hủy bỏ “tuần trăng mật” với Bắc Kinh chỉ vài tuần lễ sau khi kết thúc các cuộc đàm phán bình thường hóa vốn được thương thảo lâu dài.

       Vào hôm 2 Tháng Hai, các nguồn tin của Chính Phủ Mỹ khiến nghĩ rằng Trung Quốc sẽ sớm thực hiện “một cuộc tấn công giới hạn”.  Trên đường về nước, họ Đặng đã dừng chân tại Tokyo, và gặp gỡ, trong số các người khác, Thủ Tướng Masayoshi Ohira và cựu Thủ Tướng Kakuei Tanaka, là những người mà một lần nữa, họ Đặng đã thuyết giảng về nhu cầu”‘chế tài” chống Việt Nam.  Ngày sau khi ông về nước, vào hôm 9 Tháng Hai, ông đã triệu tập Ban Thường Vụ Bộ Chính Trị, cơ cấu đã quyết định “trừng phạt” Việt Nam.  Theo sau đó, các bản tin đài phát thanh và báo chí của Bắc Kinh đã tung ra một loạt các sự kết án Việt Nam vì sự cư xử của nó tại các khu vực biên giới và tại Kampuchea, hiển nhiên đã được thiết kế để hướng đến dư luận thế giới và trong nước hậu thuẫn cho hành động quân sự sắp diễn ra của nó.  Vào ngày 12 Tháng Hai, Chủ Tịch Hoa Quốc Phong đã triệu tập một phiên họp của Ủy Ban Quân Sự của Ủy Ban Trung Ương Đảng.  Tuy nhiên, họ Đặng, đã khống chế các diễn tiến phiên họp với tư cách phó chủ tịch quân ủy kiêm Tổng Tham Mưu Trưởng QĐGPNDTQ.

       Tổng Thống Carter, hay biết về sự bùng nổ sắp xảy ra của cuộc chiến tranh Trung-Việt, đã triệu tập tại Tòa Bạch Ốc buổi tối (giờ Hoa Thịnh Đốn) hôm 16 Tháng Hai, một phiên họp đặc biệt đã quyết định về lập trường căn bản của Hoa Kỳ đối với cuộc chiến tranh.  Điều đã được quyết định trong số các điều khác, là không can thiệp vào các chiến sự giữa các nước cộng sản, không để cho sự bùng nổ leo thang, và không để cho cuộc chiến tranh làm phương hại các quan hệ Hoa Kỳ-Trung Quốc và an ninh của Hoa Kỳ tại Đông Nam Á.

Ấn Định Thời Biểu

Hôm 13 Tháng Hai, Hà Nội đã đặt toàn thể xứ sở ở mức độ cao nhất của sự chuẩn bị cho một cuộc chiến tranh với Trung Quốc, nhưng rõ ràng họ đã không chờ đợi hành động của Trung Quốc khởi sự khi nó diễn ra, vào hôm 17 Tháng Hai.  Cuộc tấn công xảy ra khi Thủ Tướng Phạm Văn Đồng đang ở Phnom Penh, để ký kết với chế độ Heng Samrin một bản hiệp ước Hòa Bình, Hữu Nghị và Hợp Tác giữa Việt Nam và Kampuchea.  Nhiều sự ức đoán thì khả hữu về các yếu tố mà các nhà lãnh đạo Trung Quốc xem là quan trọng nhất trong việc ấn định thời biểu cho cuộc ta6n’ công.

       Trước tiên, Trung Quốc đã muốn đạt được các mục đích của nó và rút quân trước khi mùa mưa bắt đầu trong Tháng Tư.  Bởi Bắc Kinh đã giới hạn các mục tiêu của nó vào việc bình định biên giới hơn là tấn công Hà Nội hay chiếm cứ một khu vực nào đó của Việt Nam, có thể nó đã không chủ định giữ các binh sĩ ở đó trong một thời kỳ lâu dài, như đã tuyên bố.  Các nỗ lực ngoại giao của họ Đặng để có được một số mức độ của sự thỏa thuận trước từ Hoa Thịnh Đốn và Đông Kinh trên các ý định của Trung Quốc thì quan trọng.  Một cách hữu lý, các cuộc hành quân đã phải diễn ra sau khi có sự trở về của họ Đặng từ Hoa Kỳ và trước Tháng Tư.

       Thứ nhì, nếu Liên Bang Sô Viết sẽ can thiệp quân sự từ phía bắc, nó sẽ phải đối diện với các sự khó khăn về tiếp vận sau Tháng Ba, bởi mặt đất đóng băng tại miền bắc Trung Quốc và các con sông Amur và Ussuri đóng băng, vốn có thể được sử dụng để bộ binh tiến quân xuống hướng nam, sẽ bắt đầu tan băng.  Điều này, có lẽ phía Trung Quốc đã lý luận, sẽ giúp để làm nản lòng sự bố trận của Sô Viết và sẽ giữ một cuộc chiến tranh hạn chế không leo thang thành cuộc xung đột vũ trang rộng lớn hơn (xem bài viết của  Harlan W. Jencks, trong tờ Asian Survey, Tháng Tám 1979).  Điều đó khiến cho việc kết thúc một cuộc tấn công biên giới vào Việt Nam trước cuối Tháng Ba trở nên quan trọng hơn.  Người ta có thể nhớ lại rằng phía Trung Quốc đã cứu xét các điều kiện thời tiết tương tự khi hoạch định cuộc xung đột biên giới với Ấn Độ trong các Tháng Mười - Tháng Mười Hai 1962.  Phía Trung Quốc rõ ràng đã ấn định thời biểu cuộc tấn công của họ cho nhiều tuần lễ gần đến mùa đông tại rặng Hy Mã Lạp Sơn nhằm ngăn cản binh sĩ Ấn Độ không tiến quân xuyên qua địa hình khi đó ngập sâu dưới tuyết.  Với cách đó họ đã ngặn chặn sự đụng độ tới một cuộc chiến tranh hạn chế.  Ngược lại, trong Tháng Mười Hai 1971, Thủ Tướng khi đó, Indira Gandhi, đã chọn mùa đông cho cuộc tấn công, nhằm làm nản lòng các binh sĩ Trung Quốc không băng qua Hy Mã Lạp Sơn để trợ giúp các lực lượng Pakistan.  Nhiều cuộc đụng độ lớn tại Á Châu, nổi bật nhất là Cuộc Chiến Tranh Việt Nam, đã bị điều kiện hóa bởi thời tiết.

       Thứ ba, sẽ an toàn để ức đoán rằng họ Đặng đã giả định rằng quan tâm lớn nhất của Brezhnev nằm ở các cuộc thương thảo thành công cho Thỏa Ước Các Cuộc Đàm Phán Giới Hạn Vũ Khí Chiến Lược (Strategic Arms Limitations Talks : SALT ) II với Hoa Thịnh Đốn.  Một khi Sô Viết tấn công Trung Quốc, nhóm chống SALT tại Quốc Hội Hoa Kỳ sẽ sử dụng điều đó trọng vụ chống đối của họ đối với Liên Bang Sô Viết như một nước gây hấn và bành trướng, không quan tâm thành thực đến hòa bình quốc tế.  Như sự việc đã diễn ra, trong bài diễn văn hôm 2 Tháng Ba của mình, Brezhnev đã kiềm hãm không gửi quân sĩ sang giao chiến với phía Trung Quốc, như nhiều quan sát viên đã ức đoán rằng ông có thể làm như thế, và thay vào đó đã nhấn mạnh đến tầm quan trọng của Thỏa Ước SALT II.

       Sau cùng, sự lựa chọn ngày D (Ngày Khởi Sự) rất có thể đã liên hệ với cuộc thăm viéng Bắc Kinh của Bộ Trưởng Ngoại Giao Ấn Độ Atal Behari Vajpayyee, kẻ đã là viên chức Ấn Độ cao cấp đầu tiên đến thăm kể từ sau chiến tranh biên giới 1962.  Các nhà lãnh đạo Trung Quốc có thể đã giả định rằng Hà Nội sẽ không chờ đợi một cuộc tấn công từ Trung Quốc chừng nào vị khách Ấn Độ vẫn còn ở Bắc Kinh.  (Vajpayee đã đến hôm 12 Tháng Hai và dự định sẽ ở lại cho đến hôm 19 Tháng Hai) hay ít nhất Chính Phủ Hà Nội có thể đã nghĩ như thế.  Chính vì thế, Phạm Văn Đồng và nhóm của ông ta đã ở tại Phnom Penh từ 16 đến 19 Tháng Hai.  Đoàn tùy tùng của ông gồm cả Phó Thủ Tướng kiêm Bộ Trưởng Ngoai Giao Nguyễn Duy Trinh, Phó Thủ Tướng Lê Thanh Nghị, và Tông Tham Mưu Trưởng QĐNDVN Văn Tiến Dũng.   Mặc dù là điều quan trọng cho Việt Nam để hợp pháp hóa sự hiện diện quân sự của nó tại Kampuchea bằng hiệp ước Hòa Bình, Hữu Nghị và Hợp Tác song phương với Heng Samrin, người ta có một lý do tốt để thắc mắc tại sao một nhóm các nhân vật then chốt như thế đã rời Hà Nội ngay khi các quan hệ Việt-Trung đang tiến tới một đường hướng đụng độ.  Vajpayee đã cắt ngắn cuộc thăm viếng của ông một ngày và đã quay về nước hôm 18 Tháng Hai.  Trung Quốc đã hy sinh cơ hội quan trọng để cải thiện các quan hệ với Ấn Độ, nhưng rõ ràng đã làm cho Việt Nam bị bất ngờ.

       Dĩ nhiên, một sự giải thích ngược lại cũng là điều khả hữu: hay biết rằng Phạm văn Đồng và nhóm của ông ta sẽ đến Phnom Penh hôm 16 Tháng Hai, các nhà lãnh đạo Bắc Kinh có thể đã quyết định giáng một trận đánh chính trị vào uy tín của ông ta.  Trả giá bằng việc xúc phạm Vajpayee, họ có thể đã tính toán hiệu quả của việc tấn công Việt Nam ngày sau ngày mà [Phạm Văn] Đồng và Heng Samrin, các kẻ đã cùng nhau lật đổ chính phủ hậu thuẫn bởi Bắc Kinh, sẽ gặp nhau tại Phnom Penh.

Các Cuộc Hành Quân

Như chính Đặng Tiểu Bình đã xác nhận với các thống tín viên Mỹ hôm 27 Tháng Hai, Trung Quốc đã có 17 sư đoàn lục quân hay khoảng 225,000 lính dọc biên giới, và trong đó, 75,000 đến 85,000 đã thực sự băng ngang qua biên giới.  Nhưng Trung Quốc đã loan báo trong suốt các chiến sự rằng “các binh sĩ biên phòng” của nó đã phóng ra “một cuộc hoàn kích tự vệ”.  Việt Nam có khoảng 100,000 binh sĩ địa phương và dân quân đánh nhau với quân chính quy Trung Quốc.  Cuộc chiến tranh mười bảy ngày từ 17 Tháng Hai đến 5 Tháng Ba đã trải qua bốn giai đoạn:

(1) Trong ba ngày đầu tiên các lực lượng QĐGPNDTQ đã xâm nhập từ hơn hai mươi địa điểm dọc biên giới và tiến quân khoảng năm đến mười cây số bên trong Việt Nam, chiếm cứ Lào Cai hôm 19 Tháng Hai.  QĐGPNDTQ đã gặp phải sự kháng cự lớn hơn điều mà nó xem ra đã ước định.

(2) Nhưng, vào hôm 25 Tháng Hai, QĐGPNDTQ đã chiếm cứ tỉnh lỵ của Hà Giang, và thành phố Đồng Đăng.  Họ đã tiến quân sâu ba mươi đến năm mươi cây số tính từ biên giới.

(3) Vào hôm 27 Tháng Hai, QĐGPNDTQ đã tràn ngập Cao Bằng và tiến tới Lạng Sơn, một tỉnh lỵ chiến lược trên con đường xâm lăng truyền thống tới Hà Nội chỉ cách 140 cây số theo hướng tây nam.  Đó là chiến dịch gay go nhất trong toàn thể cuộc xâm lăng.  Điều đã được tường thuật rằng, vào lúc kết thúc sự giao tranh hôm 5 Tháng Ba, toàn thể thành phố Lạng Sơn đã bị phá hủy thực sự.

(4) Vào ngày họ giành đoạt được sự kiểm soát Lạng Sơn, các lực lượng Trung Quốc đã bắt đầu triệt thoái.

       Trong khi đó cả hai bên đều thực hiện một cuộc chiến tranh tuyên truyền toàn diện.  Điều này khiến cho việc lượng định chính xác sự tổn hại và các số tổn thất trở nên khó khăn.  Phán đoán từ nhiều nguồn tin báo chí khác nhau, người ta có thể nói rằng phía Trung Quốc đã phá hủy không chỉ các cơ sở quân sự quan trọng mà còn cả các chiếc cầu, các cơ xưởng, các nhà máy phát điện, các trường học, các ngôi chợ, và các cơ sơ tương tự tại các thị trấn và các ngôi làng lớn nằm trong phạm vi năm mươi cây số từ biên giới, và rằng các cư dân của các thị trấn địa phương lớn đã mất phần lớn hay tất cả tài sản gia đình.  Bởi vì các nông dân đã phải di tản, họ đã bỏ lỡ mùa trồng lúa gạo.  Tuy nhiên, các binh sì địa phương Việt Nam, các kẻ được huấn luyện tốt hơn và đã có thể giao chiến thiện nghệ hơn các địa phương quân thông thường [dân quân?] chống lại quân “chính quy” tấn công từ Trung Quốc, đà gây ra các sự tổn thất về quân dụng và nhân mạng đáng lể cho các kẻ xâm lăng.

       Vào đầu Tháng Tư, ĐCSTQ đã thông báo các đảng cho viên cấp dưới rằng một tổng số 57,000 binh sĩ Việt Nam đã bị giết chết và hơn 2,300 người bị bắt giữ, kể cả tám sĩ quan cấp đại tá.  Mặc dù phía Trung Quốc không phổ biến các con số tổn thất của chính nó, một tờ báo Hồng Kông đã ước lượng hơn 10,000 người bị hạ sát (Ming Bao, 3 Tháng Tư 1979).  Trong cả hai ngày 20-21 Tháng Hai [tạm ngừng nghỉ], một số quan sát viên đã giải thích như một dấu hiệu rằng Trung Quốc đang cho rút quân.  Nhưng rõ ràng phía Trung Quốc chỉ cần một hai ngày để tăng cường cho hỏa lực tiền tuyến của họ, [vì việc] ước lượng thấp khả năng kháng cự của Việt Nam.  Trong ba ngày đầu tiên của sự giao tranh, tờ báo nêu trên ghi nhận phía Trung Quốc đã mất nhiều nhân mạng như đối phương của họ, nhưng sau khi hỏa lực được tăng cường, sự tổn thất của Trung Quốc đà được giảm bớt bằng một phần tư các sự tổn thất của Việt Nam.

       Phía Trung Quốc đã đạt được các mục đích của họ hay không? Như đã nói ở lúc khởi đầu cuộc chiến tranh, các mục tiêu của họ là “bình định biên giới”, “dạy một bài học” cho phía Việt Nam, và “phá vỡ huyền thoại vô địch của Việt Nam”, trong khi mục tiêu không được nói ra của Trung Quốc có lẽ nhằm ép binh sĩ Việt Nam phải rút ra khỏi Kampuchea.  Họ đã bình định biên giới ít nhất trong một thời khoảng nhưng chiến dịch của họ hầu như không có ảnh hưởng nào trên sự hiện diện quân sự của Việt Nam tại Kampuchea.  Họ có thể chỉ ghi nhận rằng khoảng 50,000 quân chính quy theo lời tường thuật đã được di chuyển bằng đường hàng không và đường bộ, từ Lào và Căm Bốt, trở về phòng thủ Hà Nội vào hôm 24 Tháng Hai, khi quân đội Trung Quốc khởi sự việc tấn công Lạng Sơn.  Và bất kể các lời tuyên bố của Trung Quốc rằng quân chính quy Việt Nam đã tham gia vào sự giao tranh, chỉ có một ít quân chính quy QĐNDVN có can dự trực tiếp.  Một số đã được phái lên phía bắc để phòng thủ Lạng Sơn (tin đài phát thanh Hà Nội hôm 24 Tháng Hai, trong khi tường thuật một huy chương đã được trao tặng bởi Chủ Tịch nước cho QĐNDVN và trung đoàn địa phương 13, xác nhận rằng ít nhất một số quân chinh quy đã tham gia vào cuộc chiến tranh.) Chính vì thế mục tiêu của Trung Quốc nhằm phá tan huyền thoại về sự vô địch quân sự của Việt Nam đã không đạt được, bởi phía Trung Quốc đã không thể nhử họ [quân chính quy Việt Nam] tham gia vào cuộc xung đột.

       Phía Trung Quốc dường như không hề có bất kỳ ý định nào về việc tấn công Hà Nội.  Có ít nhất ba nguyên do.  Trước tiên, sự phòng thủ Hà Nội thì quá mạnh và chặt chẽ đến nỗi bất kỳ mưu toan nào để tấn công thành phố đều sè gặp phải phản ứng dữ dội.  Thứ nhì, phía Trung Quốc sẽ không thể duy trì sự yểm trợ tiếp vận cho các hoạt động quân sự đánh vào Hà Nội.  Trong thực tế, QĐGPNDTQ đã phải giới hạn các hoạt động quân sự trong phạm vị khoảng năm mươi cây số từ biên giới, bởi các hỏa tiễn địa-không của họ (loại CSA-1 hay loại cải biến hỏa tiễn Sô Viết SA-2) đặt tại biên giới chỉ có thể cung cấp sự yểm trợ không gian bên trong bán kính đó.  Hà Nội đã miễn cưỡng để điều động không lực, phần lớn bởi nó không muốn bỏ bom và phá hủy lãnh thổ của chính mình.  Địa thế phức tạp đã làm nản lòng cả hai bên trong việc điều động các phi công thiếu kinh nghiệm.  Các tiện nghi truyền tin không-dia yếu kém, đặc biệt trong không lực Trung Quốc, được nói là một nguyên do khác.  Việc không sử dụng không lực của cả hai bên trong thực tế là kết quả của sự kiềm chế có ý thức.  Thứ ba, một cuộc tấn công của Trung Quốc vào Hà Nội có thể mang lại cho Sô Viết lý do biện minh của sự can thiệp quân sự.  Khi cuộc xung đột bắt đầu tại phương nam, Trung Quốc cũng đã đặt các khu vực biên giới phía bắc thuộc các quân khu Tân Cương, Lan Châu, Bắc Kinh và Thiểm Dương trong tình trạng báo động toàn diện.  Sô Viết, về phần mình, đã có khoảng bốn mươi bốn sư đoàn dọc biên giới Trung Quốc, nhưng chỉ có phân nửa là hoàn toàn có đủ quân số và vũ khí.  Điều được tin rằng quân đội Sô Viết hoàn toàn chưa sẵn sàng cho một trận đánh trên đất liền toàn diện với Trung Quốc.  Trong khi tuyên bố rằng “chúng tôi đã tính toán các bước đi của Sô Viết một cách cẩn thận”, có lẽ họ Đặng đã ám chỉ rằng các nhà lãnh đạo của Trung Quốc đang suy nghĩ: chừng nào Trung Quốc không tấn công Hà Nội, người Nga sẽ không quấy rối về mặt quân sư các lãnh thổ phía bắc của Trung Quốc.

       Có lẽ thành quả lớn nhất của Trung Quốc là sự tín nhiệm mà họ đã thiết lập được: Trung Quốc thực sự đã làm những gì nó nói là nó sẽ làm.  Một số quan sát viên có mặt tại Hà Nội vào lúc đó đã xuất hiện và tường thuật rằng phía Việt Nam đã thực sự bị rung động khi nhìn thoáng qua hành động của Trung Quốc.  Nếu mục đích tối hậu của Trung Quốc là buộc Việt Nam phải rỉ máu về mặt kinh tế và quân sự, nó chắc chắn đã có một tác động – áp lực tâm lý đã được thi hành một cách thành công trên Hà Nội nhằm giảm bớt các ràng buộc của nó với Moscow và làm nhẹ bớt sự đối nghịch đối với Bắc Kinh.

Các Âm Vang Quốc Tế

Các phản ứng đối với cuộc công kích của Trung Quốc vào Việt Nam một cách dễ tiên đoán đã lôi kéo các sự đáp ứng khác nhau từ phe xã hội chủ nghĩa và phe được gọi là cộng sản Âu Châu.  Liên Bang Sô Viết được gia nhập bởi Cuba, Mông Cổ, Đông Đức, Tiệp Khắc, Bulgaria, Hung Gia Lợi, Ba Lan, và Albania trong việc kết án cuộc xâm lăng và đòi hỏi một sự triệt thoái tức thời của các binh sĩ Trung Quốc.  Rumania đã yêu cầu cả Việt Nam lẫn Trung Quốc lần lượt rút quân của họ ra khỏi Kampuchea và Việt Nam, trong khi Bắc Hàn giữ im lặng trong một lúc và sau đó đứng vào hàng ngũ với Trung Quốc.  Tất cả các đảng cộng sản Tây Âu, kể cả Pháp, Ý Đại Lợi, Tây Ban Nha, và Bồ Đào Nha, đã bày tỏ cảm tình với Việt Nam.  Trong số các đồng minh của Moscow, Cuba đã đưa ra một cử chỉ thân tình nhất.  Vào hôm 23 Tháng Hai, theo đài phát thanh Moscow, Ủy Ban Phòng Vệ Cách Mạng Của Cuba đã gửi một thông điệp đến Hà Nội, hứa hẹn “viện trợ và sự ủng hộ không giới hạn” của nhân dân Cuba dành cho người anh em Việt Nam của họ.  Vào hôm 2 Tháng Ba, Đại Sứ Cuba tại Mexico City có tuyên bố trong một cuộc phỏng vấn với tờ El Sol rằng nước của ông sẵn sàng trợ giúp Việt Nam bằng mọi cách cần thiết, kể cả việc “phái sang các binh sĩ”.  Phía Việt Nam đã từ khước đề nghị này.  Một sự tường thuật không được xác nhận cũng tuyên bố một cuộc gọi nhập ngũ khẩn cấp các quân nhân trừ bị tại Mông Cổ, rõ ràng để tạo áp lực trên Bắc Kinh.

       Cho đến giờ kẻ ủng hộ đáng tin cậy nhất của Việt Nam là Liên Bang Sô Viết.  Vào hôm 18 Tháng Hai, một ngày sau khi cuộc tấn công của Trung Quốc khởi sự, Moscow đã đả kích Trung Quốc và nhắc lại một cách lớn tiếng các nghĩa vụ cvủa nó được quy định trong hiệp ước Sô Viết – Việt Nam.  Cùng lời nhắn này đã được lập lại bởi Bộ Trưởng Ngoại Giao Andrei Gromyko với Đại Sứ Việt Nam tại Moscow (18 Tháng Hai), bởi Bộ Trưởng Quốc Phòng Dmitri Ustinov (23 Tháng Hai), bởi I. Aleksandrov, một bình luận gia tờ Pravda (28 Tháng Hai), bởi Thủ Tướng Aleksey Kosygin (1 Tháng Ba), và sau cùng bởi đích thân Leonid Brezhnev (2 Tháng Ba).  Không lời nào trong các sự phát biểu này, tuy thế, khác với lời tuyên bố của Cuba, lại đã đưa ra bất kỳ sự đề cập nào đến việc gửi sang các binh sĩ.  Một nguồn tin Chính Phủ Mỹ tiết lộ hôm 28 Tháng Ba rằng, trong khi giao tranh, Liên Bang Sô Viết đã đề nghị với Việt Nam để gửi sang một tiểu đoàn quân Cuba, điều bị từ chối thẳng thừng bởi Việt Nam (Asahi Shimbun, 29 Tháng Ba 1979).  Nhìn lại, những gì Sô Viết thực sự đã làm là:

(1) phái đi các phi vụ thám thính máy bay TU-95D Bear xuống phía nam từ Vladivostok, khởi sự ngay từ hôm 18 Tháng Hai;

(2) di chuyển một phần Hạm Đội Thái Bình Dương của Sô Viết xuống phía nam, và

(3) cung cấp các vũ khí và nhân viên quân sự (có lẽ với tư cách các cố vấn).

       Vào hôm 23 Tháng Hai, Hoa Kỳ đã xác nhận rằng sáu vận tải cơ Antonov-22 to lớn đã tới Hà Nội từ miền nam của Liên Bang Sô Viết, và được tin rằng một trong các máy bay đó có chuyên chở các viên chức cao cấp.  Vào hôm 26 Tháng Hai, hai chuyến máy bay khác chuyên chở quân dụng đến Hà Nội xuyên qua Calcutta được xác nhận.  Vào hôm 5 Tháng Ba, ba tàu chiến của Sô Viết đã tiến vào hải cảng Đà Nẵng, và vào hôm 25 Tháng Ba, một tuần dương hạm trang bị hỏa tiễn được hướng dẫn, một khu trục hạm và tàu quét mìn được phát hiện tại Vịnh Cam Ranh.

       Quan tâm chính của Chính Quyền Carter là ngăn chặn chiến tranh, chính yếu bằng phương tiện ngoại giao.  Vào hôm 24 Tháng Hai, Thứ Trưởng Ngoại Giao Warren Christopher đã gặp Chai Zemin, Giám Đốc Văn Phòng Liên lạc của CHNDTQ tại Washington, và thúc dục Bắc Kinh triệt thoái binh sĩ của họ.  Cùng ngày, ông đã thuyết phục Đại Sứ Sô Viết Dobrynin rằng Moscow phải thực hiện sự kiềm chế tại biên giới Nga-Hoa.  Trong một dấu hiệu khác của sự sẵn lòng của Hoa Thịnh Đốn để chấp nhận hành động quân sự hạn chế của Trung Quốc, Carter đã quyết định rằng ông Michael Blumenthal, Bộ Trưởng Ngân Khố, sẽ đi đến Bắc Kinh hôm 24 Tháng Hai như đã dự liệu, và Blumenthal đã ở lại cho đến hôm 1 Tháng Ba.  Sau đó, vào hôm 1 Tháng Ba, cả Bắc Kinh lẫn Hoa Thịnh Đốn đã cử hành buổi lễ nâng các Văn Phòng Liên Lạc của họ lên thành Đại Sứ Quán, như đã thỏa thuận trong Bản Thông Cáo Chung Tháng Mười Hai.  Hàng loạt các bước tiến ngoại giao này có thể đã ảnh hưởng nhiều đến giọng điệu trong bài diễn văn hôm 2 Tháng Ba của Brezhnev, ôn hòa một cách đáng ngạc nhiên và nhấn mạnh đến tầm quan trọng của một thỏa ước SALT-II thành công hơn là kết án thái độ của Trung Quốc tại Việt Nam.

       Nhật Bản, bày tỏ sự quan tâm nghiêm trọng khi các chiến sự được mở ra, đã thông báo hôm 19 Tháng Hai với Hà Nội và Bắc Kinh hy vọng của Nhật Bản rằng hai nước sẽ giải quyết các sự tranh chấp bằng các phương tiện hòa bình.  Vào hôm 28 Tháng Hai, Bộ Trưởng Ngoại Giao Sunao Sonoda có tuyên bố trong một cuộc tranh luận tại Viện Diet (Quốc Hội) rằng chính sách của chính phủ là duy trì “sự trung lập nghiêm ngặt”.  Các thủ đô Tây Âu và các thủ đô không cộng sản khác tại Á Châu và vùng Thái Bình Dương đã bày tỏ tương tự sự quan ngại sâu xa về sự bùng nổ cuộc chiến tranh biên giới nhưng đã thúc giục sự kiềm chế từ Trung Quốc, đồng thời kêu gọi Việt Nam rút quân của họ ra khỏi Kampuchea.  Điều cần ghi nhận rằng Bộ Trưởng Kỹ Nghệ Anh Quốc, E. Varley đã đến thăm Bắc Kinh, không lâu sau ông Blumenthal, để thảo luận, ngoài các vấn đề khác, việc bán các chiến đấu cơ Harrier.

       Nhân danh Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á (Association of Southeast Asian Nations: ASEAN), Mochtar Kusumaatmadja, Bộ Trưởng Ngoại Giao Indonesia, đã công bố một bản tuyên bố hôm 20 Tháng Hai, yêu cầu sự đình chỉ tức thời các chiến sự và sự triệt thoái của mọi binh sĩ ngoại quốc ra khỏi Đông Dương.  Nhưng nó mang tính chất ôn hòa đối với Trung Quốc, khi so sánh với sự chỉ trích sắc bén hơn của nó về sự chiếm cứ của Việt Nam trên Phnom Penh.  Nó còn không đề cập một cách trực tiếp đến Trung Quốc bởi, trong giai đoạn tiên khởi, các hội viên của khối ASEAN đã không đồng ý với nhau trên các sự lượng định của họ về các hành động của Trung Quốc.  Thái Lan và Mã Lai đã nhìn cuộc chiến tranh trừng phạt của Trung Quốc như mo6t. yếu tố trợ lực cho việc tái lập cán cân quyền lực cấp miền có lợi cho họ, trong khi Indonesia có khuynh hướng nhìn trong đó một sự lập lại cuộc đảo chính bất thành “do Trung Quốc chỉ đạo” hồi năm 1965 tại Indonesia.  Singapore, lấy một quan điểm phần nào nằm giữa, hơi nghiêng về phía Trung Quốc, bởi các mục tiêu của Trung Quốc dường như là sự bình định biên giới, trong khi các mục tiêu của Việt Nam là lật đổ những kẻ đang nắm quyền tại Kampuchea.  Phi Luật Tân cảm thấy bị ảnh hưởng ít nhất bởi cá biến cố tại Đông Dương, mặc dù sau đó trong năm nó cũng phải gánh chịu số lượng gia tăng các “thuyền nhân”.

       Chính vì thế, khá mỉa mai, Trung Quốc đà tìm thấy nhiều thân hữu trong các nước phi cộng sản hơn trong các nước cộng sản.  Biểu trưng cho sự tái sắp xếp hàng ngũ quốc tế này trên cuộc chiến tranh Trung-Việt là các kết quả của việc bỏ phiếu cho một dự thảo quyết nghị được đề xuất hôm 13 Tháng Ba bởi các quốc gia khối ASEAN tại Khóa Họp Khẩn Cấp của Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc.  Nghị quyết đã kêu gọi một sự đình chỉ tức thời các chiến sự, sự triệt thoái mọi lực lượng ngoại quốc, và sự kiềm chế của các quyền lực bên ngoài.  Nó đã bị phủ quyết hôm 16 Tháng Hai bởi Liên Bang Sô Viết; và bị chống đối bởi Tiệp Khắc, mặc dù nó được ủng hộ bởi mười ba nước kể cả Trung Quốc.

Hồi Kết Cuộc

Trận đánh, ít nhất hiệp thứ nhất, đã đi qua, nhưng chiến tranh vẫn còn tiếp diễn.  Các cuộc đàm phán cấp thứ trưởng theo sau khởi sự từ hôm 18 Tháng Tư và đã được nhóm họp mười bẩy lần, năm tại Hà Nội và mười hai lần tại Bắc Kinh, trước cuối Tháng Chín.  Nhưng chúng đã không đem lại các kết quả đáng kể, ngoại trừ việc tự vận hành như một phần tử của sự khống chế trên các cuộc xung đột biên giới.  Câu hỏi là, bên nào đã thắng hay giành đoạt được thắng lợi tương đối lớn hơn? Trận đánh đã không mang lại các câu trả lời rành mạch.  Sự phán đoán hẳn phải khác biệt, tùy theo thời kỳ người ta sử dụng làm căn bản cho sự thảo luận.  Ít nhất năm thời kỳ phải được cứu xét đến” Tháng Ba, Tháng Tư-Tháng Bảy, Tháng Tám, Tháng Chín và phần sau này trong năm 1979.

       Nếu người ta lượng định tình trạng chiến tranh tính đến Tháng Ba, Trung Quốc đã ở vào một vị thế mạnh hơn.  Bất kể các sự tổn thất nặng nề không ngờ, Trung Quốc đã thành công trong việc chinh phục Lạng Sơn và các tỉnh lỵ biên giới khác.  Bất kể lời bố cáo chiến thắng của Hà Nội, sự kiện còn lại là vào hôm 8 Tháng Ba, Hà Nội đã chấp nhận đề nghị của Bắc Kinh về các cuộc đàm phán song phương và quan trọng hơn, rằng tờ Nhân Dân (7 Tháng Ba) đã tuyên bố rằng Việt Nam sẽ không truy kích các lực lượng Trung Quốc đang triệt thoái.  Đây có thể là các dấu hiệu của sự bất lợi tương đối của Việt Nam.  Ngoài ra, vào hôm 5 Tháng Ba, Chính Phủ Hà Nội đã công bố một lệnh tổng động viên, có thể là một dấu hiệu khác về vị thế yếu kém hơn của Việt Nam.  Vài biến cố trong Tháng Ba cho thấy Chính Phủ Việt Nam đã hoảng sợ về khả tính của một cuộc tấn công của Trung Quốc vào thủ đô của nó.  Thí dụ, vào hôm 5 Tháng Ba, chính phủ đã yêu cầu mọi ngoại giao đoàn cho đào các đường giao thông hào, tích trữ thực phẩm và di tản các trẻ em, phụ nữ và các người già đến các khu vực an toàn hơn.  Các mệnh lệnh xây dựng các hố cá nhân cũng đã được thi hành khắp thủ đô.  Các viên chức Hà Nội đã lo sợ rằng Trung Quốc sẽ sớm phát động một cuộc chiến tranh đại quy mô, và vào cuối Tháng Ba một nguồn tin Mỹ cho thấy rằng Việt Nam vừa mới thành lập 6 sư đoàn mới (hay 150,000 quân), phần lớn trong đó xem ra đã được đồn trú trong sự phòng thủ thủ đô.

       Các sự phát triển trong thời kỳ Tháng Tư – Tháng Bảy, tuy nhiên, xem ra đã bất lợi cho cả Trung Quốc lẫn Việt Nam trong các khía cạnh khác nhau.  Đối với Trung Quốc, các quan hệ với Lào tồi tệ hơn khi nhiều nhà ngoại giao và kỹ sư hơn đã rời khỏi xứ sớ này.  Tệ hại hơn, Việt Nam đã không rút các binh sĩ của nó ra khỏi Kampuchea, mà ngược lại, còn tăng cường sự hiện diện quân sự của nó ở đó.  Trong khi sự trục xuất người Trung Quốc khỏi Lào làm lợi cho Việt Nam, sắc lệnh tổng động viên và sự thất bại của “các vùng kinh tế mới” buộc nhiều thanh niên cố gắng chạy trốn bằng thuyền.  Sự trương phồng gây kinh hoàng con số người tỵ nạn làm phương hại hình ảnh quốc tế của Việt Nam, gây bối rối ngay cả cho đồng minh chính yếu của nó, LBSV.  Điều cần ghi nhận sắc lệnh tổng động viên, đã được thiết kế một phần để ngăn chặn các kẻ bất mãn chính trị tiềm năng và giảm bớt nạn thất nghiệp.  Theo sắc lệnh “mọi đàn ông từ 18 đến 45 tuổi và đàn bà từ 18 đến 35 tuổi phải gia nhập các lực lượng quân sự, các lực lượng du kích, hay các toán tự vệ”, và mọi công nhân được bảo làm việc tám giờ mỗi ngày cho sự sản xuất và hai giờ bổ túc cho việc huấn luyện quân sự.  Bằng cách này các nhà cầm quyền đã có thể theo dõi một cách hữu hiệu và ngăn chặn các kẻ chống đối về chính trị.

       Người dân Nam Việt Nam đã phản ứng một cách mạnh mẽ chống lại sự động viên, như nhiều thuyền nhân gốc dân Việt đã chứng thực.  Được hỏi anh ta đã nghĩ gì về cuộc xâm lăng của Trung Quốc, một người Nam Việt Nam được tường thuật đã nói, “Tội nghiệp, chúng đã không thể tràn xuống đây để giải phóng chúng tôi” (Newsweek, 28 Tháng Năm 1979, trang 7).

       Sự đào thoát đột ngột sang Trung Quốc hồi Tháng Tám của một cựu Ủy Viên Bộ Chính Trị đã làm nghiêng cán cân có lợi cho Trung Quốc một lần  nữa.  Kẻ đào thoát, Hoàng Văn Hoan, 74 tuổi, là một kẻ thành lập Đảng Cộng Sản Đông Dương, và đã làm Đại Sứ đầu tiên của Việt Nam tại Bắc Kinh từ 1950 đến 1957.  Ông đã được bầu vào Bộ Chính Trị của Ủy Ban Trung Ương trong năm 1956.  Điều cũng quan trọng rằng ông là một trong ba cựu Đại Sứ Việt Nam tại Trung Quốc bị loại khỏi Ủy Ban Trung Ương trong Tháng Mười Hai 1976.  Khi trốn sang Trung Quốc, ông đang là Phó Chủ Tịch Ủy Ban Thường Vụ của Quốc Hội.

      Hình ảnh từ lâu về sự đoàn kết nguyên khối trong giới lãnh đạo đảng [cộng sản] Việt Nam bị chứng tỏ là một huyền thoại, đã là một phần thưởng cho các nhà lãnh đạo Trung Quốc.  Sau đó trong cùng Tháng Tám, ba viên chức thân Bắc Kinh đã bị đặt trong tình trạng quản thúc tại gia.  Liệu các dấu hiệu của sự rạn nứt này trong đảng có ho thấy các chiều hướng đang chiếm ưu thế hay chỉ là các hiện tượng biệt lập vẫn còn là điều cần theo dõi.

       Liên quan đến biên giới, các sự phát triển sau Tháng Tám dường như cho thấy các thắng lợi nhỏ nhưng quan trọng cho Việt Nam.  Với một số tiếp tế vũ khí. trương phồng từ Moscow, sự xây dựng các giao thông hào nối kết nhau tại vùng núi non miền bắc, và các sự tăng phái các lực lượng chính quy QĐNDVN đến đó, Việt Nam giờ đây sẵn sàng tự phòng thủ chống lại một cuộc tấn công trừng phạt thứ nhì từ phương bắc.  Nhưng trong khi điều này nhiều phần có thể được ghép nối với nhau, các cuộc tranh luận của Liên Hiệp Quốc trtng Tháng Chín và Tháng Mười phát hiện rằng Hà Nội hiện ngày càng gia tăng đối nghịch với cộng đồng quốc tế bằng việc không làm gì để trợ giúp hay đình chỉ trào lượng xuất dương ồ ạt của các người tỵ nạn, để cung cấp thực phẩm và sự trợ giúp y tế cho người dân Kampuchea đang đói khát và đau yếu, và bởi các ràng buộc gia tăng của nó với Moscow.  Moscow được biết đang chi tiêu khoảng 2 triệu mỹ kim một ngày cho nước chư hầu của nó và nền kinh tế mãi xấu hơn của Việt Nam, đặc biệt tại miền nam, sẽ còn tồi tệ hơn nữa, nếu viện trợ của Sô Việt ngừng lại.  Nhưng Moscow còn có thể tiếp tục các mức độ viện trợ như thế trong bao lâu nữa  là điều gây thắc mắc.  Một số tường thuật cho thấy rằng các thành viên Đông Âu của khối COMECON đang phàn nàn về khoản viện trợ to lớn không cân đối dành cho hội viên Á Châu mới nhất của nó gây thiệt kại đến chúng [các nước Đông Âu].  Sự thất bại của các chương trình sản xuất nông nghiệp của miền nam Việt Nam, trong một cử chỉ khác thường, được nhìn nhận trong Phiên Họp Khoáng Đại Thứ Sáu của Ủy Ban Trung Ương Đảng tổ chức hồi Tháng Chín.  Bốn sư đoàn lục quân được tường thuật trú đóng tại miền nam để duy trì an ninh nội bộ chống lại các sự bất ổn dân sự.  Các khó khăn kinh tế của Việt Nam sau rốt có thể buộc chính phủ Hà Nội phải cố gắng vươn tới một số mức độ hòa hoãn giới hạn với Trung Quốc hay buộc Moscow áp lực Hà Nội phải làm như thế.  Hay chúng ta có thể nhìn thấy, thay vào đó, sự bất hòa hơn nữa giữa các nhà lãnh đạo Hà Nội với nhau.  Bất kỳ tình huống khả dĩ nào đi nữa đều sẽ phù hợp với mục tiêu tối hậu của Trung Quốc.

       Sự rạn nứt Bắc Kinh – Hà Nội hồi Tháng Hai – Tháng Ba 1979 thường bị nhầm lẫn như chỉ là một cuộc chiến tranh giữa các nước xã hội chủ nghĩa.  Trong khi thành tố đó không thể phủ nhận được, bản chất bên dưới của sự rạn nứt nằm ở sự thù hận lịch sử giữa hai dân tộc, hay sự tức giận của Trung Quốc trước sự thách thức của một nuớc yếu hơn trong lịch sử đối với khu vực ảnh hưởng truyền thống của chính nó [in đậm để làm nổi bật bởi người dịch].  Có lẽ điều này đã là một thí dụ tốt cho “Tinh Thần Vạn Lý Trường Thành” của Trung Quốc.  Đặt trong quan điểm lịch sử, sự căng thẳng như thế đánh dấu một tiêu chuẩn bình thường, chứ không phải là ngoại lệ -- các quan hệ hợp tác được duy trì trong cuộc chiến tranh ba mươi năm chống lại “chủ nghĩa đế quốc Tây Phương”, đúng ra, đã chỉ là một khúc đệm bất thường chen vào giữa.  Chiến tranh Trung-Việt nhiều phần còn là một yếu tố nghiêm trọng của sự bất ổn định trong cán cân quyền lực trong vùng./-           

---

Tiến Sĩ Masashi Nishihara, hiện là Giáo Sư về Các Quan Hệ Quốc Tế, Học Viện Quốc Phòng, Yokosuka, Nhật Bản.  Nguyên là Trưởng Văn Phòng tại Jakarta của Trung Tâm Đông Nam Á Học, Đại Học Kyoto, ông cũng đã giảng dạy tại Đại Học Kyoto Sangyo University và Đại Học University of South Carolina [Hoa Kỳ].  Trong năm 1979, ông là Giáo Sư Thỉnh Giảng về Các Quan Hệ Quốc Tế tại Đại Học Quốc Gia Úc Đại Lợi.  Các ấn phẩm gần đây của ông gồm Political Corruption in Southeast Asia (chủ biên, bằng tiếng Nhật, 1975), The Japanese and Suharto’s Indonesia (1976) và “Are There Any Possibilities of Arms Control in Southeast Asia? “ (sắp xuất bản).     

_____

Nguồn: Masashi Nishihara, “The Sino-Vietnam War of 1979 – Only The First Round? “, Southeast Asian Affairs 1980, Institute of Southeast Asian Studies Heinemann Asia: Singapore, 1980, các trang 66-77.

Ngô Bắc dịch và phụ chú

07.04.2014

http://www.gio-o.com/NgoBac.html

© gio-o.com 2014