Hồ Đình Nghiêm

TỚ LỢP

tản mạn

tặng tác giả “TÔI OI”

Lợp đan bằng tre. Nhỏ thôi, hổng lớn. Đặt xuống nước dùng để bẫy, bắt loài vật thuỷ sản. Lươn, cua, cá, ghẹ lỡ chui vô rồi, ra hổng được. Đó là nghe bà mẹ trẻ ở Gò Công, quê Bình Phú Đông giải thích thế. Nghe răng biết rứa chứ chưa hình dung ra, chưa thấy qua, bị tớ ở khác vùng miền, đất cày lên sỏi đá chứ không cò bay thẳng cánh như miệt Nam kỳ Lục tỉnh. Hiểu theo cách dùng chữ của người sở hữu cái tên dài thòng kia, thì “tớ lợp là tớ ở trong cái rọ”. Là “tôi oi”.

Lợp, mới nghe tưởng là động từ. Như người ta lợp tranh, lợp ngói làm mái nhà. Mưa rơi, hổng chui xuống làm ướt, làm úng thuỷ một túp lều tranh hai quả tim dàng. Như vậy, lợp là thứ công việc nhằm sắp xếp có thứ tự đi từ dưới lên, chen cài, che đậy, kín bưng. Những người lao động chữ có thể dùng chữ lợp, từ này nối từ kia, vai kề vai, ăn nhau để kéo dài liền lạc thành ra một văn bản. Nói “tớ lợp” là tớ đang mần thơ diết dăn nghe có ổn không? Đặng lắm chớ! Một đàng săn bắt tôm cua cá, một đàng dùng câu những trái tim nhẹ dạ.

Tớ có đọc câu này, chẳng thấy chú thích tên tác giả: “Words are like keys: If you choose them right, they can open any heart and shut any mouth”. Nó dạy chúng ta căn bản về cách lợp. Lợp điêu luyện thì khỏi hô hào “hãy mở lòng ra và ngậm miệng lại”. Tớ lợp đã bộn tháng ngày mà yếu tay nghề, lòng người vẫn im ỉm đóng và miệng người vẫn còn trao tiếng chê bai. Mưa vẫn rơi thấm lạnh vào tận ruột, làm mòn hao quả tim một lượng 24K. Còn đôi ba chỉ thử mang ra lợp nốt đoản văn này, gọi là năm con gà thử cục tác bới móc chuyện cũ.

Bà mẹ trẻ quê Bình Phú Đông có lợp một bài viết mang tựa “Tôi Oi”. Xớn xác ngó, vụng nghĩ tới “lỗi do phông chữ”, hổng dùng window unicode bộ chữ Việt tân kỳ hay sao đó. Sao chữ O nọ không gắn cho nó hàm râu hoặc đội thêm cái mũ? “Tôi Ơi” nghe ô kê hơn nhỉ? Hoặc “Tôi Toi” thấy đẳng cấp hơn? Ngó dậy mà hổng phải dzậy đâu nghen. Vốn liếng chữ Việt của người sanh sau đẻ muộn này (1975) thì cổ chứa cả bồ lận, giàu có hổng thua ai, từng làm chết một ông Tây luôn đó! Duyên dáng, thông minh, rất lanh lợi. Bởi vậy “Tôi Oi” là cái tựa khá đắc, như trái me chua, trái cóc, trái xoài xanh thu cất lắm quyến rũ một thòm thèm muối ớt đi cùng.

Ngày xửa ngày xưa (chuyện cổ tích bao giờ cũng mở đầu chừng ấy chữ) tớ lợp từng đi cùng tôi oi, chung chuyến xe đò chạy suốt Gò Công ra tới Huế. Xe không có giường nằm đẳng cấp như sau này hoành tráng, hai đứa ngồi hai ghế bị bà con hành khách ép sát không khoan nhượng. Thiệt thà, củ mĩ cù mì cục vắt thành hòn tán chuyện đầu Ngô mình Sở, hai đứa thuộc diện cảm tình viên của khối NATO: No Action Talk Only. Nhìn nhau, coi bằng mắt chớ bắt bàn tay dù xe đang leo đèo Rù Rì, dù xe đổ dốc đèo Cù Mông, dù xe hậm hực thở dốc bên đèo Ngoạn Mục.

Nhỏ người, thanh cảnh. Tóc cắt ngắn, lanh lợi trong ứng xử, hay chọc cười và ưa phá phách. Hậu duệ của Nam Phương Hoàng Hậu, con cháu của ca sĩ Phương Dung con nhạn trắng Gò Công khi chuyện trò với tớ đều xưng hô tui ông, trong khi tất thảy các người bạn của tớ cổ đều gọi bác hoặc chú. Tôi Oi và Tớ Lợp, cả đôi đàng đều chẳng cãi cự một chuyện gì cả, ngầm hiểu người ấy có lý do khi nói ra. Một sự hiểu làm xoá đi bao điều mà kẻ khác cho là rào cản. No Star Where. Chưa khi nào nói “Ai can du” cả. Vui thôi mà. Phải vui, phải thách đố thương đau tôi-oi mới tâm sự những khổ tâm khi lâm vào trường hợp đi biển mồ côi trong khó khăn, cho xem ảnh chụp nằm trên giường hồi sức sau ca mổ sanh khó. Thần sắc tiêu hao và cuống cuồng lo ngại chuyện không có sữa cho con bú. “Xưa kia tôi đã có lần, và bây giờ đã đôi phần tôi quên”. Bùi Giáng nói thế. Hoàng Tử Bé cũng lập ngôn: “On ne voit bien qu’avec le coeur. L’essentiel est invisible pour les yeux”.

Mới đây, năm ngoái tôi-oi gọi tớ-lợp: Sao, ông có dứt khoát chuyện sang Cali? Đến nơi thì nhớ kêu tui nghe hôn. Tui sẽ dắt ông đi ăn chè! Ham vui lắm, hảo ngọt nữa, nhưng thủ đô tị nạn thì quá xa cho một đứa khi không bị chui vào cái lợp làm què một cẳng khi rút được chân ra. Tỉnh bang ấy chỉ có xe đò Hoàng nối hai miền Nam Bắc chứ nó đâu đủ hơi sức để chạy tuốt qua tới bên này đón khách. Thua xa chuyến xe ngày nào chở ta đi suốt từ Huế vào tận Gò Công xa khuất. Ôi, cổ tích! Cảnh sắc ấy như một trang sách lật vội chìm khuất, như mối mọt đã đục ruỗng bài thơ kỷ niệm mà những chữ “am tự-luyện chữ đúc truyện” vốn vay mượn từ tôi-oi:

Tạt vào am tự giả đò

luyện chữ đúc truyện nhớ gò công xa

chừng loang đôi giọt mưa sa

đọng vào kinh sách không tha mộng cuồng

gió va liếp cửa nghe tuồng

có ai về đứng dáng buồn bên song

đường xa một thẳng hai cong

cây nhang thắp đỏ tàn trong tủi hờn

bút tích xô động tiếng đờn

chạy ra dầm thuỷ có sờn hanh hao

dạ thưa kinh kệ lãng xao

bần tăng đắc tội mưa trao lưới chùng.

Bài thơ gửi gấm điều chi? Lợp không sát sao nên mãi bị mưa tạt. Nhà thơ Đỗ Quý Toàn trước ở cùng phường cùng huyện với tớ, trước khi sang Cali sinh sống đã ngẫu hứng vuột miệng ra hai câu:

“Chân xa tay lại ở gần

Hồ đình nghiêng ngửa lần khân tối ngày”.

Lần khân là một từ dùng để chê bai. Nghĩa khác, ám chỉ sự ngại ngần chẳng dám nói ra những chuyện khó nói. Nhưng giữa tôi-oi và tớ-lợp không hiện ra chữ lần khân. Một con cá lỡ chui vào lợp rồi thì làm răng chui ra? Loay hoay khác với lần khân. Lần khân là chừng nào còn bơi ngoài lợp kia, hoài nghi về cảnh sắc có đằng sau cái lỗ hổng kia. Đứng trước cái vòng tròn của một đầu năm, tớ-lợp chúc tôi-oi cùng cục cưng Glassey gì đó và các cháu luôn an mạnh, tràn đầy tiếng cười. Mong tôi-oi viết được những điều tâm đắc mà duyên dáng và sắc sảo là vốn dĩ đã đong đầy trong từng văn bản.

Tôi-oi chắc biết Cao Đông Khánh? Nhà thơ Nam bộ mà tớ-lợp yêu mến, chỉ đứng sau Tô Thuỳ Yên:

“một chân thiếp mọc ngoài sân

đón anh xuống phố cho gần ngón tay

một chân thiếp mọc nằm dài

thư về thị xã nói ngày ghé thăm

…..

trước tôi, trước chỗ tôi ngồi

nấu xanh mấy cọng mồng tơi hiên ngoài

chậu hoa vạn thọ mùng hai

ngẩng trông một đám mưa mây ngoài trời”

…..

Đã thôi còn mùng hai. Đã hết tết. Cali mùa này có gì lạ không tôi-oi? Câu sau này nghe chừng không lạ mấy: “Sometimes someone say something really small and it just fits into this empty place in your heart”. Chúng ta, khi còn viết, hãy cố lợp ra những điều hòng sưởi ấm lòng nhau. Đẹp thay một viễn ảnh tựa thế. Chờ tiếng gà gáy báo hiệu bình minh.

Hồ Đình Nghiêm

http://www.gio-o.com/HoDinhNghiem.html

© gio-o.com 2017