david foster wallace

(1962-2008)

Tháng 9 này giới văn chương Mỹ vừa có một cái tang lớn: Nhà văn David Foster Wallace vừa từ trần vào ngày Thứ Sáu 12 tháng 9 (có thể là treo cổ tự sát, theo như lời của đại diện sở cảnh sát địa phương) tại tư gia ở Claremont, California, hưởng thọ 46 tuổi. Karen Green vợ của Dave khi trở về nhà vào buổi tối nhìn thấy chồng mình đã treo cổ tự sát. Tin về cái chết của David Foster Wallace lập tức được các hãng thông tấn loan tải nhanh chóng và những bài tưởng niệm nhà văn này đồng loạt xuất hiện trên nhiều diễn đàn văn chương lớn ngay sau cái tin buồn này. Có thể nói người ta đau buồn nhưng không ngạc nhiên. Đau buồn vì David Foster Wallace là một nhà văn thiên tài thuộc thế hệ trẻ tuổi hàng đầu của Mỹ hiện nay. Còn không ngạc nhiên vì, trong quá khứ đã có lần Dave đã định tự sát; dĩ nhiên không có ai chờ đợi cái kết thúc bi thảm này nhưng người ta cũng đã ngầm hiểu sớm muộn gì rồi biến cố này cũng sẽ xảy ra.  Theo lời của cha anh, James Wallace, từ hàng chục năm nay Dave đã phải dùng quá nhiều thuốc trị bệnh trầm cảm và năm ngoái bác sĩ của anh đã khuyên Dave ngưng thuốc. Cũng theo lời cha anh, mọi phương cách trị liệu đã được thử nhưng đều không có kết quả. David Foster Wallace sinh năm 1962 ở Ithaca, New York. Cha của Dave là giáo sư môn Triết ở đại học Urbana-Champain thuộc viện đại học Illinois và mẹ anh cũng là một giáo sư Anh văn tại đại học cộng đồng. Thời học trung học David Foster Wallace được xếp hạng cao trong số 100 hảo thủ quần vợt thiếu niên toàn quốc. Vào học đại học Amherst ngành Văn chương và Triết học, tốt nghiệp với cả hai luận án trình năm 1985: luận án Triết học về Luận lý Toán học và Văn chương (sau này xuất bản là quyển tiểu thuyết The Broom of the System) đều được chấm điểm xuất sắc. Năm 1987 David Foster Wallace cũng tốt nghiệp Cao học ngành sáng tác ở đại học Arizona. Sau sự thành công  của quyển tiểu thuyết đầu tay này David Foster Wallace qua Boston sống với ý định theo ban cao học Triết ở Harvard nhưng rồi lại bỏ ý định đó. Theo sự khuyến khích của bạn bè và sự hậu thuẫn của giáo sư Stecen Moore, Dave nộp đơn xin dạy học ở Illinois State University và được nhận vào làm giảng viên văn chương của đại học này. Năm 2002 Dave rời về sống ở Claremont, California vì được mời làm giáo sư danh dự ngành Sáng tác và Văn chương tại Pomona College.

   Cũng như James Joyce ỏ nửa đầu thế kỷ trước và Thomas Pynchon của nửa sau thế kỷ, David Foster Wallace là nhà văn tuy tiếng tăm lừng lẫy nhưng sách lại không mấy được đọc. Ngoài giới chuyên nghiên cứu văn chương, con số người đọc hết Ulysses và Finnegans Wake của Joyce hay Gravity’s Rainbow và Against the Day của Pynchon hay Infinite Jest của Wallace không nhiều. Những nhà văn tầm cỡ cùng thế hệ sinh vào thập niên 60s như Jonathan Franzen, William T. Vollmann, Jefrey Eugenides hoặc trẻ hơn như Joanthan Safran Foer, Dave Eggers đều cho rằng David Foster Wallace là con chim đầu đàn của thế hệ mình, tên tuổi trong căn nhà tiểu thuyết Mỹ xứng đáng xếp kế tục Thomas Pynchon. Không những được sự quí trọng của các nhà văn cùng thế hệ, David Foster Wallace cũng được những nhà văn thế hệ trước nể vì khi đọc sách của anh, dù có bị Dave phê bình chỉ trích, chẳng hạn như John Updike. Đối với giới phê bình điểm sách Mỹ, kẻ khó tính vì ít khi khen ngơi nhà văn nào quá một lần như Michiko Kakutani của tờ The New York Times cũng phải cho rằng “David Foster Wallace có thể thực sự làm được bất kỳ điều gì anh ta chịu để tâm trí vào…, anh ta là nhà phù thủy tản văn có khả năng viết - trong tiểu thuyết cũng như trong luận văn – về những chủ đề từ quần vợt tới chính trị tới tôm hùm, từ những sự hãi hùng của việc phải giảm dần liều lượng thuốc trị bệnh cho đến những sự khủng bố nhỏ nhặt của đời sống khi ta bước lên con tầu du hành trên đại dương, bằng sự khôi hài và lòng nhiệt tình và sụ cao hứng. Nếu muốn anh ta có thể viết một cách bông đùa, buồn bã, châm biếm mỉa mai, và cả viết nghiêm túc nữa.” James Wood, một nhà phê bình uy tín khác cũng đã viết về David Foster Wallace trong quyển khảo luận về tiểu thuyết một cách trân trọng như sau “Truyện của anh ta tiến hành một cuộc tranh biện căng thẳng  về sự rời ra từng mảnh của ngôn ngữ ở Mỹ, và anh ta không sợ làm cái việc tháo rời ra từng mảnh – và làm rối tinh các mảnh lên – chính cái văn phong của anh ta và làm cho chúng ta sống trải qua cái tình trạng ngôn ngữ của Mỹ này cùng với anh ta.” Tuy không thiếu gì người không thể thích được văn chương David Foster Wallace vì nhiều lý do – sách khó đọc, quá tân kỳ, luôn luôn có những phụ chú hàn lâm in chữ nhỏ chi chít đóng khung xen ngay vào trang truyện hay nhưng ghi chú dài dằng dặc để ở cuối sách, tác phẩm quá đồ sộ làm người đọc dễ nản lòng ngay khi bắt đầu v.v…- nhưng ngay cả những người này cũng không thể phản đối ý kiến cho rằng David Foster Wallace là nhà văn tầm cỡ nhất của thế hệ anh. Những người không ưa Dave hay kể lại một cách riễu cợt chuyện những thanh niên thời thượng ngày nay muốn tỏ ra mình trí tuệ  luôn  mồm, khi có dịp, là nhắc tới tác phẩm Infinite Jest của David Foster Wallace,  nhưng tình thực lại chưa đọc được quá 100 trang đầu quyển truyện này.

   Tác phẩm David Foster Wallace để lại cho đời không đồ sộ, chỉ gồm hai truyện dài The Broom of the System (198607) và Infinite Jest (1996);  ba tuyển tập truyện ngắn Girl with Curious Hair (1989), Brief Interviews with Hideous Men (1999) và Oblivion (2004); và  các tập luận văn A Supposedly Fun Thing I’ll Never Do Again (1997), Everything and More: A Compact History of Infinity (2003), Consider the Lobster (2005) và mới nhất là McCain’s Promise, Aboard the Straight Talk Express with John McCain and a Whole Bunch of Actual Reporters, Thinking About Hope (June 2008). Nhưng phải nói Infinite Jest là cột trụ trong sự nghiệp văn chương của David Foster Wallace. Dave viết quyển truyện này trong thời gian sống ở Boston, bản thảo tính ra trên 1500 trang. Tuy quí trọng Dave, nhà xuất bản đề nghị anh cắt bỏ bớt, và sau gần ba năm cắt sửa cuối cùng quyển sách được in dầy 1079 trang trong đó từ trang 983 đến trang 1079 là phần Ghi Chú và Đinh Chính in cỡ chữ nhỏ dày đặc. Tên quyển truyện Infinite Jest trích từ một câu trong vở kịch Hamlet của Shakespeare trong cảnh anh chàng Hamlet khi nói về cái đầu lâu của Yorich tên hề của triều đình đã than thở “Hỡi ôi, tên Yorick đáng thương! Ta có biết hắn…một tay tiếu lâm mệt nghỉ….” Nhiều người nghiên cứu quyển tiểu thuyết này cũng còn cho rằng tựa sách có một nghĩa thứ hai là “một cái nháy mắt tinh quái khi nhìn cái đai to đùng của quyển sách.” Trong một bài phỏng vấn David Foster Wallace nói khi viết quyển này anh có ý định “làm môt cái gì đó thật buồn thảm” và rằng quyển tiểu thuyết này không những đưa ra một bức tranh khôi hài đen về một nước Mỹ cuống cuồng chạy hoảng mà còn mô tả một nhân vật bị rối loạn. Truyện gồm  ba khối tự sự: một của một thiếu niên thiên tài quần vợt khốn khổ, một của một tay nghiền ma túy Demerol vì cai nghiện nên đang bị cơn ghiền hành hạ, và cuối cùng là truyện về một đám khuyết tật khủng bố gốc Québec truy lùng một cuốn phim hài nổi tiếng vì người xem có thể chết vì cười. Tình tiết và nhân vật trong truyện không phải xảy ra trong quá khứ hay hiện tại mà là ttrong tương lai giả tưởng. Văn tắt thì như vậy nhưng đây là một quyển sách cực kỳ phức tạp, nhất là về ngôn ngữ. Cũng như trong những truyện ngắn, David Foster Wallace viết về nước Mỹ trong đó con người sống bị dồn nén tứ bề về cả tinh thần lẫn vật chất, một đất nước hoàn toàn bị thương mại hóa. Mục đích của David Foster Wallace khi viết quyển truyện này là để “lôi ra” những gì vô vàn vô tận ở trong đầu con người khi sống trong một thế giới như vậy để cho mọi người cùng thấy. Chính vì cái “mối bòng bong vô tận” ở trong đầu óc con người – mà đây lại là từ trong đầu óc một thiên tài hàn lâm uyên bác nhưng trầm cảm điên loạn là tác giả - như vậy nên David Foster Wallace đã sử dụng những biện pháp thuyết thoại (narration) rất hậu hiện đại, xoáy ốc, tiến lui bất chợt xô đẩy nhau khiến cho người đọc rất dễ lạc đường và nản lòng khi đi vào khu rừng rậm mênh mông dày đặc chữ nghĩa. Trong một bài phỏng vấn vào năm 1993 David Foster Wallace nói về mục đích viết tiểu thuyết “tôi cho rằng cái phần lớn nhất của mục đích thực sự của tiểu thuyết là cho người đọc, họ cũng giống như tất cả chúng ta là một thứ bị bỏ rơi lạc lõng trong chính não bộ của mình, một ngả tưởng tượng để bước vào bản ngã của những người khác.” Càng ngày thế giới tiểu thuyết của David Foster Wallace càng tối thẳm hơn, nhất là trong tập truyện ngắn cuối cùng Oblivion trong đó con người luôn đối diện với nỗi sợ hãi đúng như lời Dave phát biểu “ Bởi cái phần không thể tránh khỏi của việc làm người là khổ đau, thiết yếu là một kinh nghiệm chịu thay cho tha nhân… Tất cả chúng ta đều một mình đau khổ trong thế giới thực do đó đồng cảm là điều chẳng thể. Nhưng nếu một mẩu truyện có thể cho phép chúng ta, qua tưởng tượng, đồng nhất mình với sự đớn đau của một nhân vật, chúng ta rất có thể thấy dễ dàng hơn trong việc quan niệm về người khác khi đồng hóa họ với bản thân mình. Được như thế thì thật đáng cưu mang và cứu chuộc; chúng ta sẽ trở nên bớt cô đơn hơn trong cõi riêng.”

   Thiên tài David Foster Wallace đã bỏ đi để lại một thế giới trong đó con người về mặt tinh thần càng ngày càng cô đơn. Nhưng kinh nghiệm phóng ngoại những gì tăm tối rối bời trong đầu óc bằng ngôn ngữ, diễn ngôn tiểu thuyết của David Foster Wallace là một kinh nghiệm cách tân và khai phóng cho tiểu thuyết hôm nay.

đào trung đạo

© gio-o.com